Klukkan fimm að staðartíma (15:00 GMT) mældist kjörsókn í Frakklandi 65,3% sem er mun dræmari þátttaka en á sama tíma í seinni umferð síðustu tveggja forsetakosninga. Hún var á sama tíma kjördags 72% árið 2012 og 75,1% árið 2007. Þessi mæling, þegar 2-3 tímar voru til lokunar kjörstaða, bendir til þess að fjórðugur kjósenda mæti ekki á kjörstað. Fyrirfram var talið að margir kjósendur sætu heima af óánægju með valkostina tvo, nokkuð sem talið var að gæti helst gagnast Marine Le Pen, frambjóðanda öfgaflokksins Front National.

Síðustu kannanir sýna að miðjumaðurinn Emmanuel Macron sigri með talsverðum yfirburðum eða með um og yfir 60% atkvæða. Gangi það eftir bíður þó Macron erfitt hlutskipti; að stjórna án þess að hafa vissu um stuðning þingsins á bak við sig. Hann yrði yngsti forseti fimmta lýðveldis Frakklands en Macron er 39 ára.

Ef Marine Le Pen næði kjöri yrði hún fyrsti kvenforseti landsins. Miðað við kannanir gengur það ekki eftir en stuðningur við hana verður skoðaður sem mælistika á möguleika hægri öfgaflokka til að ná fótfestu og yfirráðum í Evrópu. 40% stuðningur þar getur ekki talist lítill. Marine á þó ekki stuðning Jean-Marie, föður síns og stofnanda flokksins sem hún leiðir. Í viðtali við Sunday Times réðst hann á dóttur sína og sagði hana vanþakkláta og hefði enga burði til að verða forseti landsins. Marine ýtti föður sínum úr sviðsljósi flokksins, einkum vegna umdeildra and-Gyðinglegra ummæla, meðal annars þeim að Helförin hefði verið smámál í samhengi Seinni Heimstyrjaldarinnar.

Harðar reglur gilda um lokadag fyrir kosningar í Frakklandi og urðu frambjóðendur að hætta kosningabaráttu á miðnætti föstudag, einum og hálfum sólarhring áður en kjörstaðir voru opnaðir. Flestum kjörstöðum verður lokað klukkan sjö að staðartíma en í stærsu borgum er kosið til klukkan átta. Fyrstu tölur úr talningu munu berast fljótlega eftir það eða á sjöunda tímanum, samkvæmt klukkunni á Íslandi.

Næsti forseti Frakklands er Emmanuel Macron. Fyrstu tölur um úrslit voru birtar nú rétt í þessu eftir að síðustu kjörstöðum var lokað klukkan sex eða átta að staðartíma í Frakklandi. Þetta eru spátölur sem unnar eru fyrir  dagblaðið Le Monde og Franska Ríkisútvarpið og þykja yfirleitt mjög áreiðanlegar. Samkæmt þeim hlýtur Macron 65,5% atkvæða en andstæðingur hans, Marine Le Pen 34,5%. Macron tekur við embætti 15 maí. Þetta er meiri yfirburðasigur en skoðanakannanir höfðu gert ráð fyrir en samkvæmt þeim var fylgi við Macron nær 60%. Fjórðungur kjósenda lét sig vanta á kjörstað sem er mun dræmari kjörsókn en í síðustu tveimur kosningum og raun sú minnsta síðan 1969.

Macron er 39 ára hagfræðingur, fyrrverandi bankamaður, giftur fyrrverandi kennara sínum sem hann varð ástfanginn af 15 ára gamall. Hann er fæddur inn í millistéttarfjölskyldu í borginni Amiens í norðurhluta Frakklands og hlaut sína grunnmenntun að mestu í kaþólskum einkaskólum. Á lokaárum skyldunáms verður hann ástfanginn af kennara sínum, Brigitte Trogneux, sem er 24 árum eldri og þá gift og þriggja barna móðir. Foreldrar Emannuels voru ekki par hrifin af þessari ást piltsins á frönskukennaranum og sendu hann burtu í annan skóla til að ljúka skyldunáminu. Hann hét því þó að snúa til baka til æskuástarinnar, sem hann og gerði og gengu þau í hjónaband árið 2007.

Birgitte, sem er 64 ára, hefur staðið við hlið Emmanuels í kosningabaráttunni. Hann hefur hrist af sér alla gagnrýni á aldursmuninn og sagt að ef honum væri umsnúið kynjalega og hann væri aldarfjórðungi eldri en eiginkonan, myndi engin lyfta yfir því brúnum.

Leið Emmanuels í Élysée forsetahöllina er afar sérstök enda kosningarnar nú sögulegar að öllu leyti. Macron var bankamaður og óþekktur í stjórnmálum þegar Hollande, fráfarandi forseti, valdi hann í sitt starfslið og gerði hann efnahagsráðherra árið 2014.

Hann var ekki sérlega vinsæll meðal verkalýðsfélaga á meðan hann var ráðherra; heimilaði meðal annars samninga um lengingu vinnuvikunnar sem kallaði á hrinu verkfalla í landinu. Sjálfur hefur Macron lýst sér sem frjálslyndum sósíalista. Hann yfirgaf Sósíalistaflokkinn á síðasta ári og bauð sig fram undir merkjum miðjuflokksins En Marche!

Stuðningsmenn Evrópusamvinnunar anda væntanlega léttar yfir sigri Macrons því hann er harður stuðningsmaður Evrópusambandsins á meðan andstæðum hans, Le Pen hefur fundið því allt til foráttu.

Býsna ólíkar áherslur birtast í viðbrögðum bresku dagblaðanna við afgerandi sigri Emmanuel Macron í frönsku forsetakosningunum í gær. Macron hlaut 66,06% atkvæða samkvæmt uppfærðum tölum sem birtar eru í dagblaðinu Le Monde, en þjóðernisöfgamaðurinn og andstæðingur ESB, Marine Le Pen hlaut 33,94%.

Forsíður bresku blaðanna virðast meta sigurinn út frá eigin áherslum eða öllu heldur viðhorfi til útgöngu Breta úr ESB, eða Brexit, samkvæmt yfirliti sem breska blaðið Guardian tekur saman í morgun. Sjálft tekur Guardian alla forsíðuna undir niðurstöður kosninganna með yfirskriftinni: „Macron vinnur forsetaembættið en þjóðin er áfram klofin“. Blöðin Times og Financial Times eru með álíka áherslur á sínum forsíðum í viðbrögðum við úrslitunum handan Ermasunds með stórum uppsláttarfréttum um stórsigur Macron.

The Daily Telepraph setur einnig stóra frétt á sína forsíðu en vinklar sigurinn útfrá Brexit; gengur út frá því að sigur Macron muni gera útgögu Breta úr ESB erfiðari og þyngri. „Ný von Frakka varpar skugga á Brexit“, hljóðar fyrirsögnin í lauslegri þýðingu. Daily Mirror endurspeglar álíka áhyggjur fylgismanna útgöngunnar meðal Breta, en með lítilli eindálksfrétt á forsíðu þar sem bent er á að sigur hans geti leitt til verri útgönguskilmála.

The Daily Mail fagnaði mjög þegar Marine Le Pen komst í aðra umferð frönsku forsetakosninganna á dögunum með stórri uppsláttarfrétt með fyrirsögninni „Ný frönsk bylting“. Nú þegar Le Pen hefur orðið undir með afgerandi hætti ákveður Daily Mail að segja ekkert á sinni forsíðu frá úrslitum kosninganna í Frakklandi.

Fríblaðið Metro ákveður að slá á létta strengi og búa til smellna fyrirsögn á þessa stórfrétt í Evrópskum stjórnmálum með hætti sem gefur bresku pressunni sérsöðu. Sagt er frá stórsigri Macron undir fyrirsögninni: „Le Big Mac“. Undirliggjandi brandaranum er tilvísun í þekkta senu úr Pulp Fiction, einni þekktustu kvikmynd leikstjórans Quentin Tarantino þar sem Vince, leikinn af John Travolta, uppfræðir Jules, sem leikinn er af Samuel L. Jackson, um reynslu sína af ferðalögum um Evrópskar borgir og þá ólíku menningarsiði sem hann kynntist í þeirri ferð, meðal annars í heimsóknum í útibú bandarískra skyndibitakeðja (myndbrotið má sjá að neðan).

Morgunblaðið slær upp stórri frétt á forsíðu með yfirskriftinni „Sigurganga Macron“. Fréttablaðið gerir úrslitunum skil með stórri ljósmynd sem þekur hálfa forsíðuna en engri fyrirsögn eða forsíðufrétt.

Sjálfstæðismenn hafa sögulega haft tvö meginstef að leiðarljósi gagnvart ríkisrekstri; hagræða og einkavæða. Hagræðingin hefur yfirleitt birst í að reka ræstingarfólk og setja þrifin í hendur einkaaðila en einkavæðingin hefur birst í að selja vinum og vandamönnum rekstrareiningar ríkisins gegn vægu verði. Frétt Fréttablaðsins/Vísis í dag sameinar þessa grunnsýn á þrifalegan hátt.

Þar greinir frá því að þrifnaðarfyrirtækið ISS sem er að meirihluta í eigu föður og föðurbróður Bjarna Benediktssonar, forsætisráðherra, sé með samninga við ríkissjóð upp á a.m.k. 209 milljónir króna. Tiltekið er að þetta séu eingöngu þeir samningar sem hafa verið gerðir í gegnum Ríkiskaup á síðustu tveimur árum en fyrir þann tíma hafi ISS t.d. samið um þrif í sex ráðuneytum ríkisins. Ekki er getið um hvaða ráðuneyti þetta séu en líklegt er að annað hvort eða báðir tveir síðustu vinnustaðir Bjarna, fjármálaráðuneytið og forsætisráðuneytið sé þrifin af föður Bjarna eða öllu heldur því starfsfólki sem hann ræður til verka. Nokkuð líklegt er að drjúgur hluti starfsmanna ISS sé erlent vinnuafl sem alla jafna sættir sig við lægri laun en íslenskir launamenn.

ISS sér einnig um þrif á Landspítalanum þar sem ærin verkefni eru til staðar við þrif á leku húsnæði og aðrar sóðalegar afleiðingar af blóðugum niðurskurði liðinna ára. Verkefnin munu að líkindum hlaðast upp á næstu árum því ekkert lát er á fjársvelti til opinbera heilbrigðiskerfisins á meðan hægt og nagandi eru stigin markviss skref í átt að aukinni einkavæðingu heilbrigðisþjónustunnar.

Húsin sem þarf að þrífa á Landspítalanum eru mörg en Páll Matthíasson, forstjóri spítalans gerði það að umtalsefni í síðasta helgarpistli til starfsfólks, á heimasíðu spítalans, að Landspítalinn sé meira en bara byggingar:

„…Landspítali er ekki bara hugmynd, heldur hugsjón um sjúkrahús, griðastað þangað sem fólk á að geta leitað og fengið lækningu og líkn. Gildin okkar; umhyggja, fagmennska, öryggi og framþróun eru leiðarljósin. Saman náum við miklu meiri árangri heldur en summa 5.000 starfa, eins miklu og þau ein og sér gætu samt skilað. Fyrir vikið erum við hornsteinn í íslensku samfélagi . Þetta vitum við sem hér vinnum og þess vegna erum við vakin og sofin yfir verkefnunum hér, sama hvað á dynur og að okkur er rétt. Við vitum að hugsjónin um öflugt sjúkrahús með frábæru starfsfólki stendur af sér pólitíska stefnur og strauma, enda markmiðin skýr“.

Það þarf ekkert að fara í grafgötur með hvaða pólitíska strauma og stefnur forstjórinn vísar til enda hefur hann og aðrir stjórnendur spítalans staðið í hörðum átökum við fjárveitingarvaldið og Óttarr Proppé, heilbrgiðisráðherra um þá niðurskurðarsýn sem blasir við í framtíðaráforum um fjármögnun spítalans. Ósannindum og blekkingum hefur verið otað þar fram af hálfu ríkisvaldsins sem stjórnendur hafi barist við að leiðrétta en ráðherrar virðst skirrast við að láta sér segjast; þeir fórna höndu og setja upp aulasvip.

Páll spítalaforstjóri telur ekki líkur á breyttu hugarfari: „Ekkert í málflutningi ráðamanna gefur tilefni til leiðréttinga á greiningu okkar né sérstaka bjartsýni um breyttar rekstrarforsendur á næstunni.“

Á meðan heilbrigðisráðherra valsar týndur um ganga spítalans er fjölskylda forsætisráðherrans í óða önn að telja peningabúntin úr ríkissjóði og hann sjálfur hefur bara eitt andsvar við gagnrýninni: Iss!

Fréttatilkynning:

Föstudaginn 5. maí, var Rannveig Fríða Bragadóttir Postl, óperusöngkona og söngkennari við Tónlistarháskólann í Vín, sæmd starfstitlinum Professorin við hátíðlega athöfn í Herrensaal í Bundeskanzleramt í Vín. Þennan titil veitir forseti Austurríkis fyrir framúrskarandi störf í þágu lands og þjóðar og veitti OR Dr. Reinhold Hohengartner Rannveigu skjalið fyrir hönd forsetans.

Laudator Univ.-Prof. Dr. Martin Vácha fór lofsamlegum orðum fyrst og fremst um söngferil Rannveigar, en einnig störf á ýmsum sviðum m.a. við tónlistarháskólann sem og stjórnarmeðlimur í Evta-Austria, félag söngkennara í Austurríki.

Rannveig Fríða og eiginmaður hennar Arnold Postl

Rannveig hélt þakkarræðu, þar sem hún rakti sögu menningarsambands Íslands og Austurríkis á sviði tónlistar og þakkaði þann sóma, sem landi sínu, Íslandi, væri sýndur með þessu. Í ræðu sinni minntist Rannveig sérstaklega á uppbyggjandi framlag austurrísku tónlistarmannana Dr. Franz Mixa, Dr. Viktor Urbancic og Páls Pampichler Pálssonar til tónlistarlífs Íslendinga. Ennfremur benti hún á mikilvægi þeirrar tónlistarmenntunar sem Íslendingar, bæði söngvarar og hljóðfæraleikarar, hafa sótt til Austurríkis. Hún minntis einnig Svanhvítar Egilsdóttur sem starfaði sem prófessor við einsöngvaradeild Tónlistarháskóla Vínarborgar í 25 ár.

Rannveigu veitt heiðursskjalið

Athöfnin tók um klukkustund og voru ýmsir heiðursgestir viðstaddir, þar á meðal rektor Tónlistarháskólans í Vín, Mag.a Ulrike Sych.

Rannveig Fríða Bragadóttir er meðal fremstu söngvara landsins og hefur hún starfað með íslensku Óperunni, Sinfóníuhljómsveit Íslands, Kammersveit Reykjavíkur, Kammerhópnum Caput, Kór Langholtskirkju og Mótettukór Hallgrímskirkju, svo nokkuð sé nefnt. Einnig hefur hún haldið fjölda einsöngstónleika með píanóleikurunum Jónasi Ingimundarsyni og Gerrit Schuil m.a. Hún hefur sungið inn á fjölda geisladiska fyrir innlend og erlend útgáfufyrirtæki, þar á meðal Naxos og Decca og geisladiskar hennar og Gerrit Schuil voru báðir tilnefndir til íslenskra tónlistarverðlauna.

Að loknu námi með hæstu einkunn hlaut Rannveig verðlaun Menntamálaráðuneytis Austurríkis fyrir framúrskarandi námsárangur. Rannveig hóf söngferil sinn við Ríkisóperuna í Vínarborg og er eina íslenska söngkonan sem hefur komið þar fram. Á 30 ára söngferli kom hún oft fram á Tónlistarhátíðinni í Salzburg og starfaði við Óperuhúsin í Frankfurt, Brüssel, Basel, Mannheim, Wiesbaden, Graz, Klagenfurt sem og í Carnegie Hall, svo eitthvað sé nefnt. Rannveig hefur undanfarin ár starfað sem söngkennari við Tónlistarháskólann í Vínarborg. Rannveigu Fríðu var veitt íslenska fálkaorðan árið 2000. Hún mun vera fyrsta íslenska konan sem hefur hlotið starfstitilinn Professorin fyrir framlag sitt til tónlistar og menningarmála í Austurríki. Rannveig Fríða er gift myndlistarmanninum og kennaranum Arnold Postl, þau eiga tvo uppkomna syni, Kristof María og Philip Alexander.

Á mynd efst í grein er Rannveig Fríða ásamt sonum sínum.

Það er boðið uppá blues í Kassa Þjóðleikhússins þegar tekin er til sýningar leikgerð Melkorku Teklu Ólafsdóttur á Tímaþjóf Steinunnar Sigurðardóttur, skáldsögunni sem öðrum verkum hennar fremur skaut henni upp á frægðarhimininn. Þegar skáldsagan birtist höfðu flestir á henni skoðanir og voru ófeimnir að viðra þær; það kvað jafnvel við að Tímaþjófurinn væri sagan sem þegar væri búið að lesa – svo margradda var kórinn sem um hana söng, að hann yfirgnæfði á köflum sjálfa söguna. Sem segir í rauninni ekki annað en að Tímaþjófurinn hafi birst samfélaginu á hárréttum tíma og valdið viðeigandi tilfinningalegu umróti hjá lesendum.

Tímaþjófurinn er í raun einræða hinnar aristókratísku Öldu Íversen, þýskukennara í Menntaskóla(num!) sem veit af sínu göfuga ætterni og birtist það meðal annars í því að hún leikur sér að karlmönnum, hún lítur á sig sem femme fatale og gengst upp í því hlutverki, alla vega gagnvart sjálfri sér og nánasta umhverfi sínu, systurinni Ölmu og systurdótturinni Siggu. Hún á í þægindasambandi við kollegan Steindór, sem tekur allt í einu upp á því að fyrirfara sér á leið heim til eiginkonu og barna eftir ástarfund með Öldu. Og er þá komin fyrsta sprungan í þá hvelfingu, sem Alda taldi sinn örugga heim.

Það er þá sem hún kynnist nýja manninum, Antoni, sem er líka kollega – hljómar það ekki dálítið þægilega? Í anda Öldu Íversen? – en það skelfilega gerist, að Alda missir fótanna, tapar valdi á aðstæðum og sjálfri sér. Hún verður ástfangin!

Til er sú ást, sem eyðir sjálfri sér og í tilfelli Öldu Íversen má tala um að hún búi yfir sjálfstortímandi gereyðingarvopni. Eftir 100 daga sælu dömpar Anton henni og Alda Íversen stendur eftir sem eitt blæðandi hjartasár. Og tortímingin, sjálfseyðingin, útþurrkunin getur hafist.

Skáldsaga Steinunnar Sigurðardóttur var nýmæli á þeim tíma sem hún kom út. Vissulega voru til ástarsögur, yfirborðslegar og einfaldar, en hér var kafað dýpra, hér var sálartötrið rifið á hol ásamt hjartanu og hér var endirinn alldeilis ekki lukkulegur með prinsi, hvítum hesti og sólarlagi. Og það var kannski þessi afhjúpun á eðli ástarinnar – auk þess frá sjónarmiði konu að nálgast fertugt! – sem olli tilfinningalegu umróti lesenda og háværum skoðunum á Tímaþjófnum.

Leiksýning Þjóðleikhússins mun tæplega valda slíku umróti – til þess er of langur tími liðinn frá því að Tímaþjófurinn kom út og það hefur einfaldlega of margt breyst nákvæmlega hvað þetta varðar. Í dag hefði Alda sennilega farið hamförum á Facebook og Twitter og málið dautt. Afhjúpun einkalífs og tilfinninga er orðin að reglu og ástarsorgin fær einfaldlega klút að þurrka augun með og snýta sér og sagt að taka sig saman í andlitinu.

Það má vel telja það borubratta tilraun af hálfu Þjóðleikhússins og aðstandenda sýningarinnar að vekja Tímaþjófinn til lífs í nýjum búningi. Saga Steinunnar er epísk og ljóðræn einræða – eins langt frá dramatík leikhússins og hugsast getur. Stenst Tímaþjófurinn tímans tönn og er sagan áhugaverð fyrir nýja kynslóð, er sú ólga höfnunar og sorgar (rosaleg blanda, þegar öllu er á botninn hvolft!) sem brýst hamslaust um í Öldu Ívarsen til þess fallin að hrífa nútímann?

Og jú. Tímaþjófur Steinunnar stenst tönn tímans og hefur eiginlega elst vel, ekki síst með því að vera boðið í musteri Þalíu; hvað hitt varðar reynir mest á listræn meðul leikhússins að fanga athygli, vekja spennu og samúð og þar er leikarinn í lykilhlutverki. Ásamt auðvitað öðrum meðulum af sjónrænu og hljóðrænu tagi. Að ógleymdum tímanum og skynjuninni af því að eitthvað fram streymi.

Einkum hið síðastnefnda – tíminn og tímaskynið – gengur mætavel upp í leikgerð Melkorku Teklu Ólafsdóttur. Hún brýtur upp sögu Steinunnar á smekklegan hátt og gerir hana dramatíska með því að setja ljóðrænan textann – orðræðu Öldu – í annan tímaramma en í skáldsögunni. Í sýningunni er hlaupið á milli atvika í órökréttri tímaröð og fyrir vikið stigmagnast tilfinningalíf Öldu samkvæmt lögmálum leikhússins og þótt afdrif hennar séu í raun fyrirsjáanleg er þessi leið dramatísk og við viljum vita hvað verður um hana Öldu.

Þessi kalda og útreiknandi femme fatale brotnar niður, opinberar sálarsár sín og vekur á endanum ósvikna samúð okkar. Samúðin færist frá aumingja Steindóri yfir á Öldu – og án þess að það kosti elskhugann Anton andúð okkar. Áhersla sýningarinnar er – eðlilega – á Öldu Íversen, hún er í brennidepli – og þar fær hún smám saman að loga! Þetta er smekklega gert og ég hygg byggt á hárréttum skilningi á sögu Steinunnar og karkater Öldu Íversen.

Eina athugasemd má þó gera við lok leikgerðarinnar: það má vel hugsa sér að hún sé lítillega stytt á lokasprettinum. Eins og áður er getið eru það örlög Öldu, sem athyglinni er beint að og þótt ástarsaga Siggu systurdóttur og Gunnars kunni að styrkja þemað í upphaflegri skáldsögu, tefur hún framvindu verksins á leiksviðinu, enda þá orðið ljóst að hverju stefnir. Hugur okkar fylgir þar Öldu og afdrifum hennar.

Að öðru leyti er vel fylgt eftir áherslunni á Öldu og afdrifum hennar í leik Nínu Daggar Filippusdóttur og leikstjórn Unu Þorleifsdóttur; ekki alveg hnökralaust en að því verður vikið síðar. Hafi sá sem hér ritar skilið rétt, er í upphafi lögð áhersla á drottnunaráráttu Öldu með stílfærðum, upphöfnum og danskenndum hreyfingum og áköfum og heiftúðugum hlaupum leikara um sviðið þar sem hver hleypur af ástríðu og örvæntingu í annars fang, rétt eins og leikur væri – haltu mér, slepptu mér! – en það er leikur upp á líf og dauða.

Ákafinn í sviðshreyfingum er hrífandi leið til að leiða okkur inn í örlagasögu Öldu, sem auk þess er römmuð inn af leikmynd sem er ekki öll þar sem hún er séð – mikil tjöld eru á alla vegu sviðsrýmisins og þeim má beita til að skipta því á ýmsa vegu, skapa felurými, dylja og hylja og svipta síðan hulunni af – það er mikil dramatík fólgin í því einu saman og Eva Signý Berger sannar enn einu sinni að hún er ein af okkar albestu leikmyndahönnuðum, næm á þá sögu sem verið er að segja og örugg í beitingu þeirra bragða og tækni sem leikhúsið hefur uppá að bjóða. Blágrá lýsing Ólafs Ágústs Stefánssonar fylgir hugmynd leikmyndarinnar í hvívetna og tengir auk þess við tilfinningasveiflur Öldu svo aldrei leikur vafi á hver áherslan er hverju sinni. Þar má finna bluesinn, sem minnst var á í upphafi – faglega unnið og fallega!

Hér skal einnig nefnd hljóðmynd Kristins Gauta Einarssonar, sem af næmni og listrænni fágun og í smekklegu samspili við lýsingu og breytingar og hreyfingar leikmyndar ýtir undir áherslur, skapar nær ómeðvitað þá tilfinningu að ekki sé allt sem sýnist – lágvær trommusláttur, vart greinanlegur í byrjun, en leitar á sterkar, fastar um leið og hans verður vart – þetta er pottþétt og fullkomlega í samræmi við lögmál hinnar dramatísku spennu og stíganda. Less is more.

Nína Dögg Filippusdóttir er glæsileg leikkona á velli, kattliðug og fim og allir þeir eiginleikar og hæfileikar hennar njóta sín til fulls í Tímaþjófinum. Alda Íversen verður í meðförum Nínu að aristókratískri konu sem hefur fulla stjórn á lífi sínu og nýtur þess, ekkert virðist tilviljunum háð og þess vegna verður fall hennar svo mikið, þegar hún missir vald á tilfinningum sínum og um leið sjálfri sér.

Örvænting Öldu vaknar af því að henni er dömpað, hún magnast við það að hún ræður ekki við viðbrögð sín, hún nær hæstum hæðum þegar hún uppgötvar að hún veit ekki hvernig hún á að bregðast við, hún segist gleyma Antoni, en það er lygi, hún reynir að koma sér út úr þessum andstyggilega veruleika – en að lokum getur hún ekki nema gefist upp …

Þetta er harmur eins og hann gerist verstur og Nína Dögg sýnir í leik sínum og líkamsburði að hún hefur hann fullkomlega á valdi sínu – leið hennar frá drottnunaráráttu til ástar og þaðan til örvæntingar og loks til endastöðvar glötunar og eyðingar er átakanleg og grípandi og vel unnin í hvívetna. Það er innistæða fyrir hverri hreyfingu, hverri andlitsvipru, hverju augngoti.

Það styrkir ferli Öldu og er vel til fundið hjá höfundi leikgerðar? leikstjóra? að Steindór, leikinn af Oddi Júlíussyni, fylgi Öldu eftir sýninguna á enda. Skuggi hans hvílir enda á henni þótt hann sé horfinn úr jarðvistinni og það að hlutverk hans skuli vera þögult er líka flott – enda hvað hefur hann að segja, dauður maðurinn? En hann er þarna, hann tekur pláss í huga Öldu – leiksviðinu – og hún getur ekki losnað undan honum!

Björn Hlynur er áferðarfallegur Anton og verðugur andstæðingur Öldu Íversen. Eins og ferill hans frá menntaskólakennara til stjórnmálaforingja getur hljómað ótrúlega gengur það allt saman upp í meðförum Björns Hlyns og hann leikur sér að því að sýna áreynslulaust það vald sem Alda Íversen óskar að hún hefði.

Edda Arnljótsdóttir er Alma, eldri systirin (og alter egóið?), og myndar spennandi andstæðu við Öldu; þær systur eru á köflum eins og svart og hvítt, en ávallt þessi fallegi kærleikur á milli og Edda fer ákaflega vel með þau atriði þegar Öldu skortir samúð og hlýju – hún svarar því þannig að hin útsmogna femme fatale verður mannleg og hlýtur okkar samúð líka. Það er sérstakur hæfileiki að geta smitað áhorfendur af tilfinningu og fengið þá þannig til að taka þátt í atburðarásinni! Undir lokin hrifsar Dauðinn Ölmu til sín – og er þar með hinn sami og Anton er í lífi Öldu. Það er snyrtileg undirstrikun þema sögunnar og vel unnið bæði í leikgerð og útfærslu.

Snæfríður Ingvarsdóttir er nýútskrifuð leikkona úr leiklistardeild LHÍ og leikur hér sitt þriðja hlutverk á þessu leikári. Hún kemur vel fyrir á sviði og stendur fyllilega jafnfætis eldri og reyndari leikurum þegar kemur að líkamlegri tjáningu, samleik og trúverðugleika í vinnu karakters, sem ber vinnu hennar gott vitni. Hins vegar á hún í ákveðnum vanda með rödd og raddbeitingu, sem verður vikið að í öðru samhengi í lok þessarar gagnrýni.

Leikhópurinn er vel valinn og útlitslega er ákveðin spenna fólgin í að sjá leikarana á sviðinu, að sjá þá hreyfa sig – fasið er mismunandi, litaraft einnig, líkamsstærð og ryþmi hreyfinga. Enda er vel unnnið með sviðshreyfingar og það er fagnaðarefni að íslenskt leikhús skuli vera farið að vinna með sérstökum sviðshreyfingarmeisturum. Hér er það Sveinbjörg Þórhallsdóttir og á hún stóran þátt í að sýningin er jafn áferðarfalleg og grípandi og raun er.

Þeim mun sárara er að heyra eina raunverulega veikleika sýningarinnar skera í eyrum: meðferð hins talaða máls er verulega ábótavant, einkum í upphafi og einkum hjá konunum; þó er eins og talmálið liprist, hljómi sterkar og fái þéttari botn í líkömum leikaranna þegar á líður; kannski er það að þakka því að sýningin reynir á líkamsþol og úthald leikaranna og að upphitun sé ekki lokið fyrr en eitthvað er liðið á sýninguna. Björn Hlynur er undantekningin; meðferð hans á talmálinu hljómar eðlilega frá upphafi til enda, rödd hans á sér stöðugan botn í líkamanum og hann myndar hvert hljóð og hvert orð þannig að það er hugsun að baki sem leiðir til næstu hugsunar. Það gerist eitthvað í replikkunni hjá Birni Hlyni, þannig að það þarf aldrei að velkjast í vafa um að Anton er maður sem vill – en það er viljinn sem rekur karakterinn áfram í dramatískri frásögn og þess vegna er mikilvægt að ræða þetta. Nína Dögg og Edda eiga báðar við þann vanda að stríða að replikkan á sér ekki alltaf hugsun að baki. Kannski er um að kenna að leikurinn í upphafi er dálítið eins og stílfærður – en hin leikræna frásögn hefði orðið mun sterkari ef sú stílfærsla hefði ekki leitað í talmálið líka og valdið því að orð persónanna hljómuðu eins og upphafin, úr samhengi við tilfinningu, vilja og hina óhjákvæmilegu og rökréttu rás atburða. Það gengur mætavel upp að stílísera hreyfingar, slíkt gleður augað og ýtir undir skilning á framvindunni á sviðinu, en eyrað verður bara ruglað af því að ekki er sett nein afstaða í hljóð, hljóm, orð og setningar. Snæfríður Ingvarsdóttir stríðir auk þess við þann vanda að hennar hljóðmyndun er á köflum tæpileg, eins og hljómbotninn vanti. Það er ekki þannig vankantur í hljóðmyndun og meðferð máls sem rjátlast af – hér þarf einfaldlega að vinna með hlutina á sama hátt og farið er að vinna með sviðshreyfingar og sem er til fyrirmyndar.

Það skal tekið skýrt fram að hér er ekki á nokkurn hátt verið að sækja að þeim leikkonum þremur sem teknar eru sem dæmi af því þær leika í þeirri sýningu sem hér er fjallað um. Tímaþjófurinn er nefnilega alls ekki eina leiksýningin sem líður fyrir vankanta í meðferð talaðs máls. Og niðurstaðan hlýtur að vera: ef leikstjórar geta ekki liðsinnt leikurum á haldbæran hátt í þessum efnum þannig að málfar sýningar lúti sömu reglum um listræna áferð á sama hátt og sjónrænir þættir hennar, hreyfing, tónlist og annað, þá verður Þjóðleikhúsið einfaldlega að ráða til sín starfskraft sem hefur leikara hússins í stöðugri þjálfun í meðferð og beitingu tungumálsins.

Að þessu frátöldu – sem ætti að vera hægur vandi úr að leysa – er ekki ástæða til annars en að óska Tímaþjófinum langra lífdaga.

Þjóðleikhúsið: Tímaþjófurinn
Höfundur: Steinunn Sigurðardóttir
Leikgerð: Melkorka Tekla Ólafsdóttir
Leikstjórn: Una Þorleifsdóttir
Sviðshreyfingar: Sveinbjörg Þórhallsdóttir
Leikmynd og búningar: Eva Signý Berger
Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson
Tónlist og hljóðmynd: Kristinn Gauti Einarsson
Leikarar: Nína Dögg Filippusdóttir, Björn Hlynur Haraldsson, Edda Arnljótsdóttir, Snæfríður Ingvarsdóttir, Oddur Júlíusson.

Það má leiða að því rök að þegar bæði forsætis- og fjármálaráðuneyti séu á einni og sömu hendi ráði sú hönd landinu. Í dag eru þessi ráðuneyti undir stjórn tveggja manna sem eru að vísu ekki í sama stjórnmálaflokki en úr sömu fjölskyldu. Afleiðingin er sú að þeir haga sér eins og lýðveldið Ísland sé fjölskyldufyrirtæki. Það endurspeglast meðal annars í því að þegar bent er á að það kunni að vera hagsmunatengsl fólgin í því að fjölskylda þeirra sé í miklum og vaxandi viðskiptum við ríkið halda þeir því fram að um róg sé að ræða enda hvernig geta það talist hagsmunatengsl þegar menn eru í viðskiptum við sjálfa sig. Þeir eru einfaldlega að flytja fé úr einum vasa sínum (ríkis) í annan vasa sinn (fjölskyldu). Með þessum orðum er ég ekki að segja að þetta sé að gerast heldur einungis að svona líti þetta út. Og ráðherrunum tveimur virðist sama.

Víkur nú sögunni að heilbrigðismálum:

Á síðasta ári tjáði samfélagið sig skýrt og kröftuglega um heilbrigðiskerfi landsins, kvað það laskað og ekki þess umkomið að sinna hlutverki sínu. Landspítalinn, sem er miðtaugakerfi heilbrigðisþjónustunnar, var að mati samfélagsins illa tækjum búinn, illa menntur og ekki fjármagnaður til þess að sinna hlutverki sínu. Sjúklingar þjáðust út af þessu og gera enn og það er líklegt að einhverjir hafi ónauðsynlega dáið fyrir aldur fram vegna þess að við sveltum heilbrigðiskerfið að því marki að það gat ekki lyft höfði frá kodda.

Samfélagið krafðist þess að forgangsröðun í ríkisfjármálum yrði breytt og heilbrigðiskerfið endurreist. Áttatíu og sex þúsund og fimm hundruð manns skrifuðu undir áskorun þess efnis til Alþingis. Með örfáum undantekningum voru Íslendingar sammála um að mikilvægasta verkefni samfélagsins væri endurreisn heilbrigðiskerfisins og það mætti miklu fórna til þess að það tækist. Fyrir kosningar hétu leiðtogar allra stjórnmálaflokkanna því að þeir myndu einhenda sér í uppbyggingu heilbrigðiskerfisins ef þeir enduðu í ríkisstjórn.

Nú höfum við búið við ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og Bjartrar framtíðar í þrjá og hálfan mánuð og hún hefur lagt fram fimm ára áætlun ríkisfjármála, sem segir það svart á hvítu að hún ætli ekki að standa við fyrirheitin um uppbyggingu heilbrigðiskerfisins. Í stað þess að láta meta vandræði kerfisins, ákveða hvað þurfi til þess að leysa þau og reiða það síðan fram vill ríkisstjórnin skammta kerfinu ákveðna fjárupphæð á ári hverju sem miðast við eitthvað allt annað en endurreisn þess. Stjórnendur Landspítalans halda því meira að segja fram að áætlunin geri ráð fyrir niðurskurði. Fjármálaráðherra heldur því fram að svo sé ekki. Eitt hljóta menn þó að vera sammála um, að áætlunin ríkisfjármála ber ekki með sér hinn minnsta vott um þá myndarlegu uppbyggingu heilbrigðiskerfisins sem þjóðin hefur einróma kallað eftir og henni var lofað fyrir kosningar.

Ég hjó eftir því Óttarr að þegar ég talaði við þig í síma um daginn sagðirðu að þótt þú gerðir þér grein fyrir vanda heilbrigðiskerfisins værirðu ekki svo einfaldur að taka ekki tillit til fjárhagslegs raunveruleika. Fjárhagslegi raunveruleikinn er sá að skattar voru lækkaðir af síðustu ríkisstjórn á þeim forsendum að ástandið væri gott í ríkisrekstrinum. Hvaða forsendur voru notaðar til þess að komast að þeirri niðurstöðu að ástandið væri svo gott að ríkið ætti að afsala sér tekjum meðan það hafði ekki efni á því að sinna sjúkum og meiddum með sóma? Nú lítur út fyrir að ríkisstjórnin sem þú situr í ætli að fylgja fordæmi þeirrar síðustu og afsala sér töluverðum tekjum með lækkun virðisaukaskatts á sama tíma og hún treystir sér ekki í endurreisn heilbrigðiskerfisins.

Spurningin hlýtur að vera hvers vegna ríkisstjórnin heykist á því að standa við gefin loforð um endurreisn heilbrigðiskerfisins. Svar við henni velkist fyrir mönnum vegna þess að það er líklega enginn annar gjörningur sem myndi afla ríkisstjórninni meiri vinsælda en að standa við þau. Hvers vegna neitar hún sér þá um þann munað?

Ein af afleiðingum fjársveltis Landspítalans og annarra þátta hins opinbera heilbrigðiskerfis er bætt rekstrarskilyrði fyrir einkarekstur. Sá grunur er farinn að læðast að fólki að þessi afleiðing sé ein af ástæðunum eða með öðrum orðum að Landspítalinn og aðrir hlutar opinbera heilbrigðiskerfisins séu meðvitað eða ómeðvitað fjársveltir til þess ýta undir einkarekstur.

Ein af birtingarmyndum þessa er að Sjúkratryggingar Íslands hafa búið að rúmum heimildum til þess að vera harkalega aðhaldssamar við Landspítalann og örlátar í samningum við stéttarfélög heilbrigðisstarfsmanna. Afleiðingin er sú að meðlimir stéttarfélaganna hafa tilhneigingu til þess að forðast að vinna fyrir hið opinbera kerfi og starfsstöðvar þeirra einkareknar spretta eins og lúpínur út um allt og sækja sínar tekjur til ríkisins. Þær tekjur eru fé sem annars mætti nýta til þess að styðja við og bæta vel skipulagt heilbrigðiskerfi.

Eitt af því sem gleymist er að okkar litla samfélag getur ekki staðið undir nema einu heilbrigðiskerfi og flest af því sem er flókið ætti einungis að framkvæma á einum stað á Íslandi, vegna þess að annars eru ekki nægilega mörg tilfelli til þess að hægt sé að viðhalda þekkingu og getu og flytja hvort tveggja á milli kynslóða.

Önnur birtingarmynd felst í orðum forsætisráðherra á Alþingi í vikunni þegar hann sagði að honum fyndist það í fínu lagi að eigendur tækju arð út úr einkafyrirtækjum á heilbrigðissviði. Nú skulum við velta þeirri skoðun fyrir okkur í samhengi við klíník nokkra í Ármúla sem hefur verið í umræðunni upp á síðkastið. Þar eru meðal annars settir í menn gervimjaðmarliðir. Samkvæmt forsætisráðherra væri ósköp eðlilegt að ef það væri ódýrara að gera þetta á Klíníkinni en á Landspítalanum þá yrði munurinn flokkaður sem gróði og einhver hluti hans greiddur út sem arður.

Það ber að hafa í huga að allar tekjur Klíníkurinnar af þessum aðgerðum eiga rætur sínar í því að Landspítalinn er undirfjármagnaður þannig að hann getur ekki sinnt nema hluta af þeim aðgerðum sem samfélagið þarf á að halda. Ef Landspítalinn væri almennilega fjármagnaður ætti enginn að fara í þessa aðgerð í Ármúlanum vegna þess að þar hafa sjúklingar ekki þau öryggisnet sem er ætlast til í nútíma læknisfræði. Ef sjúklingur fer í hjartastopp í aðgerð eða eftir hana er á Landspítalanum teymi sem kemur til þess að endurlífga, ef sýking kemst í skurð eru til staðar smitsjúkdómalæknar á Landspítalanum, ef upp koma önnur almenn lyflæknisfræðivandamál sem eru algeng í þeim aldurshópi sem þarf nýja mjöðm er heil deild lækna reiðubúin á Landspítalanum og svo mætti lengi telja. Ekkert af þessu er til staðar í Ármúlanum.

Og síðan ef upp koma alvarleg vandamál á Klíníkinni eru sjúklingarnir bara sendir niður á Landspítala. Það er því ljóst að stærstur hluti tekna Klíníkurinnar á rætur sínar í fjársvelti Landspítalans og hluti af gróðanum í áhættu sem er tekin með líf og heilsu sjúklinga.

Hverjir standa svo að þessari klíník í Ármúlanum? Svar við þeirri spurningu færir okkur aftur að hagsmunaárekstrunum sem ég drap á í byrjun. Yfirlæknir og stærsti eigandi er Hrólfur Einarsson Sveinssonar. Forsætisráðherra og hann eru bræðrasynir. Stjórnarformaður er eiginkona Gunnars Viðar sem er besti vinur Jóns Benediktssonar, bróður forsætisráðherra. Hugmyndasmiður og stofnandi er dugnaðarforkurinn og eldhuginn Ásdís Halla sem ólst upp við fótskör Engeyinganna. Er nema von að samfélagið spyrji hvort þarna sé komin ástæða þess að Bjarna finnist eðlilegt að eigendur einkafyrirtækja á heilbrigðissviði geti tekið út arð og þess að hann fyrst sem fjármálaráðherra og nú sem forsætisráðherra vill ekki fjármagna Landspítalann að þörfum? Ég á ekki svar við þessari spurningu en ég vona svo sannarlega að það sé nei.

Eitt er víst Óttarr að samfélagið er reiðubúið til þess að borga hærri skatta til þess að fjármagna endurreisn heilbrigðiskerfisins. Ef samráðherrar þínir vilja það ekki verður þú að horfast í augu við sjálfan þig og spyrja hvort þú viljir taka þátt í þessu, vegna þess að það ert þú sem verður endanlega kallaður til ábyrgðar. Í ótrúlega fallegri bók sem fjallar um mikinn vanda segir Njörður P. Njarðvík eitthvað á þá leið að þau augnablik komi í lífi sérhvers manns að hann verði að horfast í augu við sjálfan sig í spegli svo hvasst að hann geti ekki annað en litið undan. Síðan verði hann að safna kjarki til þess að horfa aftur til baka. Þú gætir gert þetta með því að fara inn á vef Alþingis og ná í ræðu sem þú fluttir í fyrra og hlusta aftur og aftur á þennan kafla:

„Guð hjálpi þeim sem heillast af hagfræðitölum hveitiframleiðslunnar en staldrar ekki við til að dást að kornaxinu. Þótt peningar falli vissulega ljúfar ofan í reiknilíkön og prósentur en aðrir þættir mannlífsins, þá skipta aðrir hlutir ekki síður máli. Kærleikur, virðing og mannréttindi eru ekki síður mikilvæg og ber að hafa hugfast í störfum bæði þings og ríkisstjórnar. Höfum það hugfast að við vorum ekki bara kosin til að taka ákvarðanir og fara með völd, heldur til þess að þjóna almenningi í landinu. Gerum það, verum góð.“

Þegar þú verður búinn að hlusta á þetta hundrað sinnum er ég viss um að þér finnst þetta ekki lengur bara fallegt og sniðugt heldur líka satt. Á því augnabliki segirðu af þér sem heilbrigðisráðherra og hættir að styðja þessa ríkisstjórn af því þú gerir þér grein fyrir því að þér er ekki sætt við hliðina á mönnum sem líta á kærleikann sem reiknivillu í ríkisbókhaldi.

Ég skrifaði nýlega grein á visir.is og í kjölfarið leiddi ég hugann að stöðu ríkisstjórnarinnar. Ríkisstjórnin er með minnihluta atkvæða úr kosningum. Ríkisstjórnin er með færri atkvæði á bak við sig en hinir flokkarnir á þingi. Ríkisstjórnin er í rauninni að beita meirihlutavaldi með minnihluta atkvæða. Umboð hennar er mjög vafasamt. Í því máli sem ég reifa í greininni hér að neðan þá má í raun segja sem svo að ríkisstjórnin stundi ákveðna tegund stjórnmála sem eru forkastanleg miðað við aðstæður. Samráðsleysi meirihlutavalds með minnihluta atkvæða.

Hér er greinin endurbirt:

Umræða um mikilvægar ákvarðanir er einn af hornsteinum lýðræðis, en með einkavæðingaráformum sínum á Fjölbrautarskólanum í Ármúla lætur menntamálaráðherra vanvirðingu sína á lýðræðinu í ljós, beitir geðþóttavaldi og grefur þannig enn frekar undan trausti á stjórnkerfi landsins.Menntamálaráðherra hefur fengið fjölmörg tækifæri til að upplýsa þing og þjóð um áform sín. Í síðustu viku kom hann á fund allsherjar- og menntamálanefndar vegna fjármálaáætlunar ríkisstjórnarinnar. Ekkert var minnst á sameiningu skóla á framhaldsskólastiginu, hvað þá sameiningu á einum af stærstu framhaldsskólum landsins við einkafyrirtæki. Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar er talað um fjölbreytt rekstrarform, en hvernig er það fjölbreytt rekstrarform að búa til einn risastóran skóla. Skóli atvinnulífsins er þegar einn stærsti skólinn á framhaldsskólastigi. Hvað er fjölbreytt við að allir skólar endi sem Tækniskólinn?

Við búum við óvenjulegar aðstæður, ríkisstjórnin situr með minni hluta atkvæða og er algerlega án umboðs til þess að taka svona ákvarðanir án samráðs við þing og þjóð. Þrátt fyrir að vera með minni hluta atkvæða, og færri atkvæði á bak við sig en stjórnarandstöðuflokkarnir, situr ríkisstjórnin með meiri hluta þingsæta. Í þessum aðstæðum er það ekki bara kurteisi, heldur nauðsyn, að leita eftir víðtæku samráði. Það er hins vegar ekki gert og stjórnarandstöðuþingmenn heyra fyrst af þessum áformum í gegnum fjölmiðla.

Þegar þessi vinnubrögð eru betur skoðuð þá er hægt að spyrja fjölmargra spurninga. Til dæmis: Af hverju FÁ en ekki einhver annar skóli? FÁ er vel rekinn og sinnir mjög mikilvægu þjónustuhlutverki fyrir marga nemendur. Er þetta enn ein einkavæðing góðs reksturs? Hvar í fjárlögum sér ráðherra heimild til að selja húsnæði FÁ eða leigja það  hlutafélagi? Ég hef alla vega ekki fundið þá heimild, en hún hlýtur að vera forsenda þess að húsnæðið verði nýtt af sameinuðum einkaskóla. Hverjir voru spurðir álits á þessum áformum og hvert var þeirra svar? Venjulega koma þessar upplýsingar fram í nefndarstörfum á Alþingi í formi umsagna frá hagsmunaaðilum, en það er erfitt þegar Alþingi er haldið frá umræðunni.

Þar að auki þarf að huga að ýmsum réttindamálum, nú eru skólagjöld í Tækniskólanum þónokkuð hærri en í FÁ. Hvernig verður réttur nýnema við FÁ tryggður þegar kemur að hækkun skólagjalda, þannig að þeir þurfi ekki að eiga von á hækkun skólagjalda í miðju námi? Hvernig yrði rekstrarformi hins sameinaða skóla háttað og hvernig yrðu réttindi kennara við skólana tryggð? Er búið að ákveða hversu stóran eignahlut ríkið fær í hinum nýja skóla? Hvernig verður ákveðið hverjir taka sæti í stjórn skólans? Hvernig verður staðið að sölu á húsnæði skólans, það verður að minnsta kosti undarlegt uppboð ef það er þegar búið að ákveða hver verður rekstraraðili skólans.

Í ráðherratíð sinni sem heilbrigðisráðherra gerði Kristján Þór sitt besta til að einkavæða heilbrigðiskerfið. Þar beitti hann fyrir sig Sjúkratryggingum Íslands, með því að auka greiðslur til einkafyrirtækja í heilbrigðisþjónustu á meðan Landspítalinn og heilsugæslur urðu fyrir síauknum niðurskurði. Í þeim málaflokki var líka reynt að forðast umræðu um einkavæðingu, útúrsnúningar og leyndarhyggja réðu ríkjum á þeirri fjallabaksleið.

Ef markmiðið er einkavæðing þá verður að ræða það á opinn og heiðarlegan hátt og marka stefnu áður en farið er í umbreytingar. Að reyna að keyra fram einkavæðingu í kyrrþey er bæði léleg stjórnsýsla og aðför að lýðræði í landinu. Ráðabruggi ríkisstjórnarinnar um að lauma innviðum landsins í vasa vina sinna verður að linna!

Greinin birstist fyrst á visir.is

Ísland stendur sig allra slakast í Evrópu í að vernda tjáningarfrelsisákvæði Mannréttindasáttmála Evrópu (10. grein) ef miðað er við höfðatölu og mun verr en flest nágrannaríki þegar horft er til rauntalna yfir dóma Mannréttindadómstóls Evrópu (MDE) á síðustu árum.

Á dögunum féll sjöundi dómur MDE frá upphafi þar sem talið var brotið gegn tjáningarfrelsinu. Þetta er annar dómurinn á þessu ári en fjórir dómar féllu á fimm ára tímabili á árunum 2012-2016. Þegar litið er á dóma þessa tímabils kemur Ísland illa út úr þessum samanburði. Enginn dómur féll gegn Noregi, Danmörku og Svíþjóð og hlaut aðeins Finnland jafnmarga dóma á tímabilinu eða fjóra. Með síðustu tveimur dómum MDE gegn Íslandi hafa Íslendingar tekið forystu á Norðurlöndum.

Bretland og Írland hlutu heldur enga dóma á þessu viðmiðunartímabili en allmargir dómar féllu gegn Frakklandi og Póllandi, eða 11 talsins. Þýskaland fékk á sig 5 dóma á þessu árabili en með síðustu tveimur dómum er Ísland komið fram úr en ekki finnast upplýsingar um nýlega dóma, það sem af er þessu ári, þar sem Þýskaland hefur talist brotlegt gegn 10. greininni.

Spánn og Holland hafa fengið á sig 2 dóma, Ítalía 4, Sviss 6 og Tékkland 3.
Rússland, Portúgal og Búlgaría eru orðin ein helstu samkeppnislönd Íslands í þessari afbrotasögu því þar féllu 8 dómar vegna brota gegn tjáningarfrelsinu á þessu fimm ára tímabili. Brotin voru heldur fleiri í Rúmeníu eða 10 en Ungverjar héldu nokkurri forystu meðal Evrópuríkja með alls 17 dóma gegn sér.

Tyrkland er svo sérkapítuli an landið var dæmt alls 58 sinnum fyrir að brjóta gegn 10. grein sáttmálans. Vænta má að landið haldi áfram að safna dómum og í vaxandi mæli, þegar litið er til harkalegra mannréttindabrota í landinu undanfarið undir stjórn Erdogans forseta. Tyrkir eru um 80 milljónir talsins þannig að þegar kemur að samanburði á grundvelli mannfjölda er ljóst að Ísland ber höfuð og herðar yfir Tyrki í þessari tegund mannréttindabrota – og raunar yfir allar 47 þjóðirnar sem eiga aðild að Evrópuráðinu.

Ísland undirritaði Mannréttindasáttmálann árið 1950 en hann var ekki lögfestur fyrr en 1994. Það var gert í kjölfar tveggja dóma Mannréttindadómstólsins þar sem íslenska ríkið tapaði og fékk yfir sig harða ofanígjöf vegna laga á Íslandi. Annar þessara dóma var sigurdómur Þorgeirs Þorgeirssonar sem stefndi Íslenska ríkinu eftir að hann var dæmdur fyrir meiðyrði vegna blaðagreinar, áratug fyrr. MDE taldi að með dómnum hefði Íslenska ríkið brotið gegn tjáningarfrlesisákvæði 10. greinar sáttmálans og hófst með því sú brotasaga sem hefur leitt af sér sex dóma á sama grundvelli, sá nýjasti á dögunum í Sigurplastmálinu svokallaða, þar sem fyrrverandi ritstjórar og blaðamaður DV höfðu fullnaðarsigur.

(byggt á ársskýrslum MDE – Mynd: Kvennablaðið)

Donald Trump forseti Bandaríkjanna hefur vikið forstjóra Alríkislögreglunnar frá störfum. Samkvæmt frétt New York Times frétti forstjórinn James Comey af uppsögninni þegar hann var í ræðustól að ávarpa starfsmenn FBI í Los Angeles. Á miðjum fundi byrjuðu fréttir af uppsögninni að birtast á sjónvarpsskjám sem voru á bak við forstjórann.

Uppsagnarbréf Donald Trump til James Comey er kostulegt fyrir margar sakir en sér í lagi vegna orðalagsins hér að neðan sem hugsanlegt er að Trump sæki í smiðju Tortímandans eða kvikmyndarinnar The Terminator sem Arnold Schwarzenegger lék af austurískri röggsemi.

Í bréfinu segir m.a:

“… and you are hereby terminated and removed from office, effective immediately.“

„Þér hefur verið tortímt og sagt upp störfum, uppsögnin tekur gildi samstundis.“

Kvennablaðið telur að betur hefði farið á því – að segja manninum upp fyrst og tortíma honum að því búnu.

Uppsagnarbréfið

Stundum getur verið svo ólýsanlega gaman að fara í leikhús – af því maður hefur hreint ekki hugmynd um hvað í vændum er! Og kemur reyndar ekki alltaf til af góðu – sum leikhús eru fátækari en önnur og Leikfélag Kópavogs – sem hefur um sextíu ára skeið sinnt nauðsynlegu og þörfu starfi áhugafólks um leiklist á höfuðborgarsvæðinu hefur svo sannarlega ekki úr digrum sjóðum að ausa í kynningu á sýningum sínum. Hefur þó ekki vantað metnað og markverðan árangur á ferlinum; nægir að nefna stórgott starf í þágu barnaleikhúss á síðustu áratugum og svo má einnig tína til Hárið forðum daga og Glataða snillinga sem dæmi um sýningar sem glöddu auga, tilfinningu og smekk. Þeir sem vilja fræðast meira um sögu þessa gagnmerka leikhúss og menningarstofnunar geta sem hægast brugðið sér á Svarta kassann, sem núna er sýndur í leikhúsi leikfélagsins að Funalind 2 – þar á vegg er afmælisins minnst með veggspjöldum þar sem saga félagsins er rakin og sagt frá helstu sýningum.

Svarti kassinn á sér engan sérstakan markhóp – sýningin hentar jafnt börnum sem fullorðnum og ég held að hinir fullorðnu ættu að búa sig undir skemmtilegar samræður við börnin að sýningu lokinni – hér úir nefnilega og grúir af alls kyns óvæntum, skemmtilegum og undirfurðulegum pælingum, sem ég hygg að allir, með barnshugann í lagi hafa gaman af.

Svartur kassi, já? Hvað getur það nú verið. Byrjum á því sem blasir við: leikhús Leikfélags Kópavogs er það sem á leikhúsmáli nefnist “svartur kassi”, “black box”. Það er opið rými sem unnt er að nýta á marga vegu og hér er það gert á hefðbundinn hátt, sviðið öðru megin í salnum, áhorfendur hinum megin og snúa auðvitað að sviði. Í þessum svarta kassa getur allt gerst og nægir að minna á orð Vilhjálms gamla Shakespeare, þegar hann benti á, að öll veröldin væri leiksvið. Hann hefði reyndar allt eins getað snúið þessum orðum við og sagt, að allt leiksviðið væri veröldin – því sú er raunin í Svarta kassa Leikfélags Kópavogs.

En svartur kassi getur verið svo margt annað. Við undirbúning sýningarinnar flaug aðstandendum hennar í hug, að því er segir í leikskrá, að hinn svarti kassi gæti verið askja Pandóru og þá fer nú að fara um mann – var Pandóra ekki fyrsta konan, sem af eðlislægri forvitni opnaði öskjuna sem Seifur hafði sent til jarðar og sem hafði að geyma alla illsku heimsins; þar með slapp illskan út og uppfrá því glímir mannskepnan við alla þá illsku sem finna má í veröldinni? Frá Pandóru er skrefið ekki stórt til Evu sem færði Adam manni sínum ávöxtinn af skilningstrénu … Og kannski er hinn svarti kassi hvorki annað eða hitt, heldur einfaldlega allt heila lífið sjálft? Allt, sem er?! Spái og ráði hver sem vill.

Höfundur verksins, Hrefna Friðriksdóttir, fer enga einfalda leið að viðfangsefni sínu og er það þó ærið flókið fyrir. En hver segir að leikhúsáhorfendur eigi ekki að fá að leggja á sig glímuna við það sem ekki liggur í augum uppi – er það ekki einfaldlega að þroskast, að takast á við ögrandi hugsanir og njóta þess? Það er vissulega megintilgangur leikhúss að ögra og þroska áhorfendur sína, til þess var í það slegið í öndverðu.

Hrefna hefur sér til fulltingis tvo góða krafta, leikstjórann Ágústu Skúladóttur, sem hefur getið sér góðs orðs fyrir hugmyndaríkar og fjörugar sýningar, ekki síst fyrir yngri kynslóðina, og Hörð Sigurðarson, fjöllistamann í leikhúsi og einn af forsvarsmönnum Leikfélags Kópavogs til langs tíma. Sýningin er svo samkvæmt upplýsingum í leikskrá sköpuð af Ágústu og Hrefnu ásamt leikhópnum; hópvinna sem leitt hefur farsællega til sýningar sem er bæði skemmtileg, furðuleg, áhugaverð, listræn, grípandi og ákaflega örvandi!

Sá, sem leitar að söguþræði grípur í tómt. Í staðinn er svartur kassi í forgrunni – hann á sitt pláss fyrir miðju sviði, hann á sitt eigið ljós og hann er sannkallaður töfrakassi, því innihald hans er breytilegt og það er hreinasti galdur hvernig hann rekur áfram upphafið og kemur sýningunni af stað – með því að ekki má snerta hann, ekki má líta í hann, ekki má taka neitt úr honum … Og þegar það svo gerist, verður ekki aftur snúið, sýningin verður að halda áfram, það verður jafnvel að viðurkenna að upphafið var ekki alveg eins og það átti að vera og þá þarf að byrja upp á nýtt … Og þegar búið er að reyna þrisvar að byrja sýninguna er komið að alvarlegasta þemanu, þekkingunni sem leiðir til gereyðingar og þótt það hljómi alvarlega, er þannig úr því unnið að áhorfendum stendur engin ógn af; það er unnið úr því þannig að áhorfendum á öllum aldri nýtist það til áframhaldandi pælingar í samræmi við það sem felst í því að vera manneskja í henni veröld.

Sýningin samanstendur af mörgum ótengdum atriðum, þar sem skoðað er samband okkar mannanna við þennan svarta kassa – og það má þá ýmsu gilda, hvað sá svarti kassi er – það er undir túlkun áhorfandans komið hvort þar sé að finna ógæfu, ófrið og stríð eða skilning og þekkingu sem gæti leitt til góðs; hið fyrra er vitaskuld vísun í fyrrnefnda goðsögn um Pandóru, hið síðarnefnda er tjáð með velþekktu tákni, eplinu og er auðvitað vísun í biblíusöguna um fyrstu mannverurnar.

Og fyrst farið er að leika sér að eplunum, þá er auðvitað stutt í hugleiðingar um erfðabreytingar og genatækni – kannski býr í kassanum þekking sem ekki er gott að hleypa út …? Það eru ótal hugrenningatengls sem skjóta upp kolli og varla er ein hugsun byrjuð að skjóta upp kolli fyrr en leikurinn fer að snúast um eitthvað annað, eitthvað nýtt en þó tengt, og hugaraflið fer af stað á ný. Tengingarnar oft óvæntar og skondnar og þess vandlega gætt að aldrei sé langt í hláturinn – enda mikið um tilvísanir í goðsagnir og annað slíkt efni sem fylgt hefur mannkyni frá upphafi og sem er svo þakklátt til að setja hlutina í óvænt og fyndið samhengi.

Hér er nefnilega um að ræða kómík eins og hún best gerist, en með alvarlegum undirtón.

Endirinn er svo hæfilega óræður og eiginlega undir hverjum og einum komið hvort hann sé sveipaður harmrænum tóni eða glaðlegum. Víst er, að sýningin er ögrandi, heillandi og skemmtileg og lifir með áhorfendum löngu eftir að leikhúsheimsókninni lýkur.

Leikhópurinn er samstilltur og hefur svo augljóslega gaman af því sem hann er að gera, að það er ómögulegt að hrífast ekki með. Öll í hópnum er eins klædd, í hvítan fatnað, með hvítleitan og rauðleitan farða í andliti – það minnir á trúðleik og er það að sumu leyti, en þó ekki alveg, því rétt eins og allt annað þá fetar leikurinn jafnvægið milli gríns og alvöru, raunsæis og stílfærslu. Leikhópurinn er samstilltur, þróttmikill og vel æfður; þá má einnig nefna að flestir leikaranna eru fimir og flínkir dansarar. Ef ætti að nefna eitthvað sem betur mætti fara í leik, þá væri það að vanda beitingu raddar, hljóms og framsögn – það er vísa sem verður aldrei of oft kveðin. En þetta er minni háttar aðfinnsla í þessu samhengi.

Leikmyndin er í stuttu máli hreinasta snilld og það er listahópurinn Norðanbál sem er skrifaður fyrir hönnun hennar. Leikmyndin er þátttakandi í leiknum, rétt eins og væri hún einn leikaranna og það er hrein unun að sjá hugvitið og ímyndunaraflið sem þar er lagt til grundvallar. Hér skal engu lýst, bara mælt með því að fólk fari og sjái með eigin augum hvað hægt er að gera með einni leikmynd! Lýsing Skúla Rúnars Hilmarssonar er í hörkusamræðum við leikmyndina frá upphafi til enda og á ekki lítinn þátt í að fleyta sýningunni áfram frá einu atriði til hins næsta og eins til að tengja á milli atriðanna, því eins og fyrr segir er ekki hefðbundnum söguþræði fyrir að fara – en samhengið ræðst af beitingu lýsingar sem og tónlistar, sem hér er frumsamin af Halldóri Sveinssyni og flutt af honum og leikhópnum. Tónlistin á sinn þátt í að skapa samhengi og skilning í það sem fram fer á sviðinu og gerir hreint ekki lítið til að grípa áhorfendur og halda þeim við efnið.

Margt mætti segja um sýningu Leikfélags Kópavogs á Svarta kassanum, en hér verður látið staðar numið. Með hvatningu til fólks að hika ekki við að fara að sjá kassan svarta og uppgötva fyrir hvað hann stendur og hvaða afstöðu við öll eigum að hafa til hans!

Leikfélag Kópavogs: Svarti kassinn
Höfundur: Hrefna Friðriksdóttir
Hugmyndavinna: Ágústa Skúladóttir, Hrefna Friðriksdóttir, Hörður Sigurðarson
Samsköpun sýningar: Ágústa Skúladóttir, Hrefna Friðriksdóttir og leikhópur
Leikstjóri: Ágústa Skúladóttir
Sviðshreyfingar og dans: Ágústa Skúladóttir og leikhópurinn
Lýsing: Skúli Rúnar Hilmarsson
Sviðsmynd: Listahópurinn Norðanbál
Búningar: María Björt Ármannsdóttir, Sólveig Dóra Hafsteinsdóttir, Una Guðjónsdóttir o.fl.
Hljóðmynd: Hrefna Friðriksdóttir, Hörður Sigurðarson
Frumsamin tónlist: Halldór Sveinsson
Leikarar: Ástþór Ágústsson, Bryndís Haraldsdóttir, Guðlaug Björk Eiríksdóttir, Halldór Sveinsson, Huld Óskarsdóttir, Ingvar Örn Arngeirsson, Kristján J. Kristjánsson, María Björt Ármannsdóttir, Selma Rán Lima, Zindri Freyr Ragnarsson Caine.
Hljóðfæraleikur: leikhópurinn

Af vef Heilbrigðisráðuneytisins:

Óttarr Proppé heilbrigðisráðherra hefur skipað Brynhildi S. Björnsdóttur formann stjórnar Sjúkratrygginga Íslands. Fyrsti fundur nýs formanns með stjórn stofnunarinnar verður haldinn í dag.

Brynhildur tekur við stjórnarformennskunni af Hákoni Stefánssyni lögfræðingi, en hann tekur sæti sem aðalmaður í stjórninni. Brynhildur er framkvæmdastjóri hjá GG Verk ehf. Hún er með menntun á sviði stjórnunar og stefnumótunar. Hún sótti nám í Harvard Business School árið 2016, lauk MSc. gráðu frá Háskóla Íslands í stjórnun og stefnumótun árið 2009 og BA frá Háskólanum á Bifröst í hagfræði, heimspeki og stjórnmálafræði árið 2007. Hún var stjórnarformaður Bjartrar framtíðar 2015-2016 og hefur átt sæti á Alþingi sem varaþingmaður fyrir Bjarta framtíð.

Heilbrigðisráðherra skipar stjórn Sjúkratrygginga Íslands samkvæmt lögum um sjúkratryggingar nr. 112/2008. Hlutverk hennar er að staðfesta skipulag stofnunarinnar, árlega starfsáætlun og fjárhagsáætlun og marka henni langtímastefnu. Stjórnin skal hafa eftirlit með starfsemi stofnunarinnar og að rekstur hennar sé innan ramma fjárlaga á hverjum tíma.

Formaður stjórnar Sjúkratrygginga Íslands skal reglulega gera ráðherra grein fyrir starfsemi stofnunarinnar og gera honum viðvart ef starfsemi og þjónusta er ekki í samræmi við ákvæði laga og ef rekstur hennar og greiðslur til sjúkratryggðra eru ekki í samræmi við fjárlög.

Stjórnin er nú þannig skipuð:

Brynhildur S. Björnsdóttir, M.Sc í stjórnun og stefnumótun, formaður
Berglind Hallgrímsdóttir, verkfræðingur
Til vara: Jónína Guðmundsdóttir, mannauðsráðgjafi
Hákon Stefánsson, lögfræðingur
Til vara: Guðjón Bjarni Hálfdánarson, lögfræðingur
Guðmundur Magnússon, rekstrarverkfræðingur
Til vara: Vífill Karlsson, hagfræðingur
Birna Kr. Svavarsdóttir, hjúkrunarfræðingur
Til vara: Valgerður Sveinsdóttir, lyfjafræðingur.

Skyndilegur og harkalegur brottrekstur Donald Trump, Bandaríkjaforseta, á James Comey, forstjóra bandarísku alríkislögreglunnar, FBI, hefur sett bandarískt samfélag í uppnám, ef marka má viðbrögð meðal stjórnmálamanna og fjölmiðla vestanhafs. Nú þegar draga margir upp samfjöfnuð við lokadaga Richard Nixon í embætti sem sagði af sér útaf Watergate hneykslinu, þegar fyrir lá að hann átti ekki lengur stuðning eigin flokksmanna vísan í þinginu. Harkalegum brottrekstri forstjóra FBI er líkt við þegar Nixon fyrirskipaði brottrekstur sérstaks saksóknara sem hafði verið skipaður til að rannsaka Watergate (kallað Laugardagskvöldsslátrunin).

Þungur undirtónn er í leiðara New York Times í dag sem segir að í raun sé staðan miklu alvarlegri en árið 1973. Því er alfarði hafnað að hægt sé að taka þær skýringar gildar sem gefnar eru opinberlega á brottrekstri Comey. Þær eru að Comey hafi farið út fyrir valdsvið sitt síðasta sumar í rannsókn á tölvupóstanotkun Hillary Clintons á meðan hún var utanríkisráðherra. Um mitt sumar, á meðan kosningabarátta Clintons og Trump var í algleymi, lýsti Comey því yfir að engin ástæða væri til saksóknar gegn Clinton vegna töluvóstamálsins. Þetta olli mikilli reiði í herbúðum Trump sem tóku þó gleði sína þremur vikum fyrir kjördag þegar Comey lýsti því yfir að vegna nýrra upplýsinga yrði rannsóknin hafin að nýju. Leiðarahöfundar New York Times segja að þessi yfirlýsing hafi skipt sköpum en Trump sigraði með meirihluta kjörmanna á bak við sig en mun færri atkvæði. Clinton sjálf hefur fullyrt að ástæðan fyrir eigin tapi sé annars vegar Comey og hins vegar leki á tölvupóstum úr hennar eigin herbúðum innan Demókrataflokksins en þeir voru birtir af WikiLeaks.

Fullyrt er af leyniþjónustustofnunum vestanhafs að demókratapóstarnir hafi upphaflega verið sóttir af rússneskum hökkurum með bein tengsl við stjórnvöld í Kreml, jafnvel með vitund og vilja Pútíns forseta. Birt hafa verið gögn sem eiga að sanna þessa fullyrðingu en þau hafa verið metin léttvæg og dugi illa sem fullgild sönnun.

Engu að síður hefur ásökunin um að nánustu samstarfsmenn Trump hafi verið í nánu samkrulli við rússneska áhrifamenn og fengið þaðan stuðning verið hávær. Comey og FBI voru að rannsaka þessar ásakanir þegar honum er í skyndi vikið frá störfum. Það er hin raunverulega ástæða fyrir brottrekstrinum, fullyrðir leiðari New York Times; „Comey var rekinn vegna þess að hann stýrði rannsókn sem gæti leitt til embættismissis forsetans“. Rússarannsóknin hefur þegar leitt til brottvikningar nokkurra úr starfsliði Trump og til þess að Jeff Sessions, dómsmálaráðherra landsins lýsti sig vanhæfan til að fjalla nokkuð um málið. Það er því álitið í meira lagi vafasamt að það var einmitt að tillögu Sessions sem Trump vék Comey frá störfum.

Viðbrögð leiðtoga Demókrata við tíðindinum voru sérstök í ljósi þess að margir þeirra hafa lýst litlu trausti á Comey og hafa margir hatast út í manninn sem þeir telja að hafi kostað flokkinn Hvíta húsið. Chuck Schumer, leiðtogi Demókrata í Öldungardeild þingsins hélt þó blaðamannafund í gær og sagðist hafa varað Trump við því að stíga þetta skref og sagt honum að brottrekstur Comey væru mikil mistök. Hann velti því fyrir sér á fundinum hvort tímasetningin gæti verið tilviljun eða hvort Comey væri komin of nálægt forsetanum í rannsókninni. Schumer skipaði eigin þingmönnum að vera í viðbragðsstöðu í morgunsárið.

Skoðanir forystumanna Repúblíkanaflokksins á brottrekstri Comey eru blendnar og að minnsta kosti ljóst að Trump hefur ekki flokkin heilan að baki sér. Samkæmt samantekt dagblaðsins Washington Post í dag eru sumir þeirra alfarið á móti þessari aðgerð Trump en aðrir styðja forsetann heilshugar.

Það nálgast suðupunkt í stjórnmálunum í Bandaríkjunum og vert að fylgjast vandlega með atburðum dagsins þegar menn vakna þar í landi. Til að gera ástandið enn súrealískara þá er Trump að fara að hitta Sergey Lavrov, utanríkisráðherra Rússlands í fyrsta sinn, í Washington DC í dag.

Á morgun fimmtudaginn 11. maí kl. 20 frumsýna Reykjavíkurdætur rappleikinn RVKDTR – THE SHOW á Litla sviði Borgarleikhússins. Um er að ræða verk sem hópurinn samdi sjálfur þar sem lög sveitarinnar eru tengd saman með leikþáttum. Hópurinn notar form spjallþátta til þess að segja sögu og koma sinni meiningu á framfæri.

Í fréttatilkynningu Borgarleikhússins segir:

„Reykjavíkurdætur sýna á sér viðkvæmari hlið í verkinu en þær hafa nokkurn tímann gert áður. Það gera þær þó án þess að fara of langt frá þeim stíl sem hefur komið þeim á þann stall sem þær eru í dag.

Þetta gerir sýninguna viðkvæma, en einnig harða, einlæga og auðmjúka á sama tíma og hún er full af ádeilu tengdri málefnum sem stendur þeim nærri. Úr verður samblanda af leikhúsi, tónlist og rappi eins og aldrei hefur sést áður á Íslandi.

Auk þess að hafa samið verkið sjálfar þá sér hópurinn um marga aðra þætti í sýningunni. Kolfinna Nikulásdóttir er leikstjóri sýningarinnar, Salka Valsdóttir sér um tónlist og hljóðmynd og Jóhanna Rakel Jónasdóttir sér um búninga og leikmynd.“

Verkefnið er samstarfsverkefni Borgarleikhússins og Reykjavíkurdætra.

Árni Stefán Árnason lögfræðingur skrifar:

Hvatinn að skrifum þessarar greinar er alvarlegt brot einstaklings á lögum um velferð dýra og reglugerð um sama efni. Vitni eru að broti hans. Köttur með tvö auðkenni, eyrnar og örmerki var numinn á brot skammt frá heimili höfundar og skilinn eftir í bjargarlausu ástandi í þriggja kílómetra fjarlægð frá heimili sínu. Það er óheimilt og refsivert samkvæmt framangreindum réttarheimildum auk brota á fleiri lagaákvæðum sama efnis. Vegfarandi fann köttinn af tilviljun og kom honum í Kattholt hvar náð var í hann. Aðeins tveimur dögum seinna hvarf sami köttur aftur og hefur ekki til hans sést í nærri fjórar vikur en vitni segist hafa heyrt hinn grunaða segja að best væri að henda þessu dýri í sjóinn og útrýma því þannig endanlega. Umræddum einstaklingi var vel kunnugt hvar dýrið, hin 4ra ára læða Elsa átti heima en ber fyrir sig að hafa haldið að um villikött væri að ræða, sem gerði þarfir sínar þangað, sem hann sótti, á vinnustað hins grunaða. Læðan Elsa er hins vegar afar gæf og mannelsk og því er útilokað að bera fyrir sig að um villikött hafi verið að ræða. Auðfengið hefði verið af hálfu eiganda að taka á því vandamáli sem umræddur einstaklingur bar fyrir sig og halda Elsu innandyra. Staðreyndin virðist hins vegar sú að hér sé um hreina illgirni að ræða í garð dýrsins. Málið hefur verið tilkynnt Matvælastofnun og færð fyrir því rök í ítarlegri greinargerð að hér sé um refsiverða háttsemi að ræða.

Grein þessi fjallar um réttindaleysi almennings til að kæra meint brot á lögum um velferð dýra til lögreglu, sem ég hefði kosið að fá að gera en er ekki heimilt samkvæmt ákvæði í lögum um velferð dýra.

Ég hef gagnrýnt það undanfarin misseri að svo virðist, sem sá réttur hafi verið sviptur almenningi og færður til Matvælastofnunar einnar með gildistöku laga um velferð dýra 1. jan. 2014. Ákvæði í þeim lögum  kveður á um að Matvælastofnun einni sé heimilt að kæra slík brot. Ég held því fram að þetta standist ekki ákvæði í lögum um meðferð sakamála um skyldur lögreglu til að rannsaka mál, sem henni berst vitneskja um, að þetta sé í andstöðu við 73. gr. stjórnarskrárinnar um tjáningarfrelsi og 10. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu um sama efni. 

Eftir gildistöku laga um velferð dýra (lvd) hafa nokkrir þ.á.m. höfundur talið að ákvæði í þeim, sem heimilar Matvælastofnun (MAST) einni að taka ákvörðun um, að kæra meint brot á lögunum til lögreglu sé mjög umdeilanlegt í réttarríki, sem hefur lögbundið tjáningarfrelsi í stjórnarskrá og gert hið sama með því að gera Mannréttindasáttmála Evrópu að settum rétti og þar með tjáningarfrelsisákvæði hans. Þá er þetta bann afar hæpið í lögfræðilegum skilningi eins og reynt verður að færa rök fyrir hér.

Með gildistöku laga um velferð dýra nr. 55/2013 1. jan. 2014 virðist, við fyrstu sín,  sem almennur kæruréttur vegna þessa málaflokks hafi  verið sviptur almenningi. Það verður að teljast óvenjulegt í réttarríki og íslenskri lagasetningu, ef ekki einsdæmi. Í eðli sínu er það skerðing löggjafans á stjórnarskrárvörðu tjáningarfrelsinu þar sem í kæru felst að kærandi tjáir sig um ákveðið málefni til lögreglu. Þannig má færa rök fyrir því að umrætt ákvæði í lvd sé andstætt bæði  tjáningarfrelsisákvæðum stjórnarskrárinnar og  Mannréttindasáttmála Evrópu.  Einnig held ég því fram að þetta sé gróft brot á einni af meginreglum lögfræðinnar, lögmætisreglunni en í henni felst  að réttarheimildir skulu vera samhljóða stjórnarskránni og/eða að lægra settar réttarheimildir skulu vera samhljóða æðri réttarheimildum.  Að skerða rétt borgara til að tjá sig við lögreglu um ákveðið réttarsvið í formi kæru tel ég því verulega skerðingu á tjáningarfrelsi og þar með mannréttindum. Í eðli sínu er, sem fyrr segir, kæra til lögreglu tjáning um vitneskju  um grun um meint brot á lögum.

Engin lögskýringargögn er að finna með lögum um velferð dýra hvað löggjafanum gekk til með þessu ákvæði, sem er 6. mgr. 45. gr. lvd og hljóðar svo:  Brot gegn lögum þessum sæta aðeins rannsókn lögreglu að undangenginni kæru Matvælastofnunar. – Matvælastofnun getur semsagt ein kært ábendingar eða eigin uppgötvanir um brot á lvd. Og þá má spyrja: ræður hún við slík verkefni. Síðar meira um það.

Grunsemdir mínar eru að umræddu ákvæði hafi verið ,,hent“  þarna inn að ósk  lögreglu svo hún þyrfti ekki að vera á þreyta sig á þeim mörgu kærum, sem henni bárust vegna gruns um meint brot á dýraverndalögunum gömlu og hinum nýju.  Ég hef vissan skilning á því, því sumar kærur, einkum þær svo koma frá ólöglærðum og án lögfræðiaðstoðar eru þannig úr garði gerðar að það getur verið vonlaust er að fá nokkurn botn í þær. Ég segi þetta því ég hef þurft að sníða meinbugi af slíkum uppköstum þeirra, sem til mín hafa leitað.

Þá er þekkt, því miður,  að málefni dýraverndar eru ekki í forgangi hjá lögreglu nema lítið álag sé hjá henni en sú stund mun seint koma því miður, að lögreglan fari að naga blýanta og fari með kærur í dýraverndarmálum strax í eðlilegan rannsóknarferil.

Af hverju velti ég þessu fyrir mér. Hvernig kemst ég að þessari niðurstöðu

Aðalhvatinn að skrifum mínum, en ég hef bent á þetta áður, er sá að um þessar mundir er ég með ábendingu í ferli hjá MAST vegna mjög svo ljóts máls er varðar forkastanlega meðferð einstaklings á mínu eigin dýri, ekki bara einu sinni heldur líklega tvisvar.  Vitni eru að viðurkenningu einstaklings á brotinu en eftir því, sem ég kemst næst er vinnuveitandi hins grunaða með yfirhylmingartilburði með því að koma honum til varna. Það er afar sorglegt þegar mál er ríkt af sönnunum. Það er von mín að þetta alvarlega mál hljóti umfjöllun fjölmiðla þegar fram líða stundir. Mál af þessum toga, eftir alvarleika geta varðað allt að 2ja ára fangelsisvist skv. lvd.

Í annan stað er ég lögfræðingur, áhugamaður um vernd dýra og hef því mikinn áhuga á dýraverndarlöggjöfinni. Ég undraðist því mjög og var ósáttur þegar mér varð ljóst að umrætt ákvæði væri að finna í frumvarpi að lögum um velferð dýra og var síðan samþykkt af alþingi og tók gildi í upphafi árs 2014.

Til mín hafa margoft leitað umráðamenn dýra (en svo kallast dýraeigendur samkv. lögum um velferð dýra) vegna meintra brota á þeim lögum á eigin dýrum.  Vegna skilnings míns á ákvæðinu hingað til hef ég gert þeim grein fyrir því að mér sé ókleift að veita þeim aðstoð sé það vegna gruns um meint brot á lvd og þeir vilja kæra.

MAST  taki við ábendingum um slík mál og framhaldið ráðist af ákvörðun MAST. Óþarfi er að taka fram þetta torveldar örugglega framvindu mála enda mun MAST undirmönnuð stofnun, fá takmarkaðar fjárveitingar og þarf að forgangsraða málum samkvæmt sínu huglæga mati um alvarleika mála.  Það mat byggir m.a. á upplýsingum frá ábendingaraðilum og þeir hafa misjafna hæfileika til að koma upplýsingum á framfæri þannig að upplýsandi sé fyrir MAST, sem frumrannsóknaraðila og kæruákvörðunarvaldhafa.  Ekki hefur heldur farið framhjá neinum hvert álag MAST er í þessum málum skv. fréttaflutningi um illa meðferð dýra á Íslandi.

Er mannauður MAST samboðin dýravernd

Er það samboðið dýravernd á Íslandi að aðeins tveir lögfræðingar hjá MAST (skv. heimasíðu MAST um mannauð) beri þá ábyrgð, að hafa ákvörðunarvald um hvort brot á lögum um dýravelferð skuli kærð til lögreglu eða ekki þó formlega sé það líklega yfirdýralæknir eða forstjóri MAST, sem kemur slíkri kæru áleiðis til lögreglu því hvorugur hinna síðastnefndu eru menntaðir lögfræðingar? Án þess að vilja halla á MAST tel ég einfaldlega að rannsóknarlögreglan búi yfir miklu meiri þekkingu og reynslu til að leiða hið sanna og rétta í ljós í svona málum eins og lög boða. Á móti kemur flóð málafjölda hjá rannsóknarlögreglu og forgangsröðun. Þannig erum við í vissri klípu með þennan málaflokk að ég tel.

Hið eina rétta væri auðvitað að mínu mati og ég hef oft um það áður að hér væri starfrækt dýralögregla. En það er önnur umræða. Nóg um það.

Með þessu umrædda lagaákvæði virðist, sem fyrr segir og  í fljótu bragði séð,  réttur minn og annarra til að kæra meint brot á lögum um velferð dýra beint til lögreglu tekinn af mér, sem og öðrum borgurum. Ég tel þó engan annan en sjálfan mig betur til þess fallinn að tjá mig í kæru um meint lögbrot á eigin dýrum,  útskýra málsatvik, leggja fram sannanir og færa rök fyrir því  með tilvísun í réttarheimildir að refsivert brot hafi verið framið, sem lögreglu beri að taka til rannsóknar og gefa út ákæru og krefjast refsingar sé hún sammála mér. Sé hún það ekki á ég þann kost að kæra þá niðurstöðu til æðra stjórnvalds til endurskoðunar.

Sem lögfræðingur er ég líka ágætlega meðvitaður um þau skilyrði, sem þurfa að vera til staðar svo lögregla gefi út ákæru og myndi ekki senda inn kæru nema ég teldi þau skilyrði vera fyrir hendi. Þessi réttur, virðist í fljótu bragði séð, hins vegar einungis vera hjá MAST.

Allur þessi réttur virðist hafa  verið sviptur almennum borgurum eins og lesa má úr núverandi  6. mgr. 45. gr. laga um velferð dýra.

En er það svo að það standist að einungis MAST hafi þessa heimild þó lögin segi svo?  Ég tel að svo sé ekki.

Lög um meðferð sakamála

Ef ákvæði um lög um meðferð sakamála eru rannsökuð nákvæmlega tel ég að þetta standist ekki og að löggjafanum hafi orðið á mistök við ritun og samþykkt framangreinds ákvæðis.

52. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008  fjallar um að rannsókn sakamála sé í höndum lögreglu, undir stjórn héraðssaksóknara eða lögreglustjóra nema öðruvísi sé mælt fyrir um í lögum.

Í 2. mgr. sama ákvæðis er ritað: ,,Lögregla skal (innskot: er m.ö.o. skylt) hvenær sem þess er þörf hefja rannsókn út af vitneskju eða grun um að refsivert brot hafi verið framið hvort sem henni hefur borist kæra eða ekki“.
Þetta merkir samkvæmt orðskýringu að ef lögreglu berst vitneskja eða grunur (með eða án kæru sbr. borist kæra eða ekki) þá beri henni að hefja rannsókn á slíkri vitneskju.

Í orðunum eða ekki felst líka, að mínu mati, að ef MAST hvorki rannsakar né kærir mál og jafnvel þó stofnunin geri það þá geti hver, sem er einnig  kært eða komið vitneskju til lögreglu og þá beri lögreglu af sjálfsdáðum að hefja rannsókn á því, gefa út ákæru eða fella mál niður eftir atvikum.

Fari allt á versta veg hefur aðili 30 daga til að snúa sér til ríkissaksóknara með ósk um endurskoðun á ákvörðun um að hætta rannsókn eða ákvörðun  um að fella mál niður.

Andstætt stjórnarskrá?
Í 73. gr. stjórnarskrár lýðveldisins er ritað :

Allir eru frjálsir skoðana sinna og sannfæringar.
Hver maður á rétt á að láta í ljós hugsanir sínar, en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi. Ritskoðun og aðrar sambærilegar tálmanir á tjáningarfrelsi má aldrei í lög leiða.

Tjáningarfrelsi má aðeins setja skorður með lögum í þágu allsherjarreglu eða öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði manna eða vegna réttinda eða mannorðs annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum‘‘.

Óþarfi er að hafa mörg orð um þetta ákvæði enda tel ég að það styðji skrif mín um skerðingu löggjafans á tjáningarfrelsi borgaranna með því að hindra almenning með lögum,  að kæra mál vegna meintra brota á lvd beint til lögreglu.

Andstætt Mannréttindasáttmála Evrópu?
Ég held því fram hér að framan að ákvæði dýravelferðarlaga um kæruheimild  sé skerðing á tjáningarfrelsi skv. Mannréttindasáttmála Evrópu, sem Ísland hefur lögbundið en í honum segir í 10. gr. sem fjallar um tjáningarfrelsi:

,,Sérhver maður á rétt til tjáningarfrelsis. Sá réttur skal einnig ná yfir frelsi til að hafa skoðanir, taka við og skila áfram upplýsingum og hugmyndum heima og erlendis án afskipta stjórnvalda. Ákvæði þessarar greinar skulu eigi hindra ríki í að gera útvarps-, sjónvarps- og kvikmyndafyrirtækjum að starfa aðeins samkvæmt sérstöku leyfi‘‘. 

Ég ætla ekki að þreyta lesendur með lögskýringu á þessu mikilvæga ákvæði enda ekki sérfræðingur í sáttmálanum en bendi á síðustu undirstrikun mína: án afskipta stjórnvalda.

MAST er stjórnvald í skilningi 10. gr., sem löggjafinn hefur með íþyngjandi hætti fyrir almenning, sett sem millilið í málum af því tagi, sem hér um ræðir, stjórnvald, sem hefur þannig afskipti af tjáningarfrelsi manna, sem telja á sig eða dýra sín hallað vegna meintra brota á lögum um velferð dýr með því að hafa ein stofnana á Íslandi umrædda kæruheimild.

Eftirlæt ég lesendum frekari vangaveltur en vert er að geta þess að ég hef vakið athygli Umboðsmanns Alþingis á þessu, sem meinbug á lögum. Hann taldi að hann gæti ekki haft afskipti af ákvörðun lagasetningarvaldsins þó honum sé það heimilt samkvæmt lögum um Umboðsmann Alþingis verði hann þess áskynja að meinbugir kunni að vera á settum rétti.

Vetrarlegt var um að litast í morgun í suðurhluta Noregs og þurftu veðurfræðingar að fara áratugi aftur í tímann til að finna fordæmi fyrir samskonar tíðarfari í maímánuði. Blaðið Aftenposten greinir frá því á vefsíðu sinni að í byggðum fyrir ofan Osló hafi verið 30-40 cm. snjóalög í morgun. Neðar í borginni var einnig snjór, þó minni væri og hefur þetta aðeins gerst einu sinni áður, síðan mælingar hófust, eða 1967.

Þetta eru mikil umskipti því Norðmenn voru að koma sér í sumarskap og hafði hitastigið náð 20 gráðum suma daga. Í gær náðu hitamælarnir rétt að sýna rúmar þrjár gráður en svo lágt hitastig hefur aldrei mælst á þessum degi í maí í borginni, samkvæmt bókum veðurfræðinga.

mynd: Aftenposten

James Comey, fyrrverandi forstjóri Alríkislögreglunnar í Bandaríkjunum, FBI, sem Donald Trump, forseti rak úr starfi í fyrradag, hvetur starfsmenn stofunarinnar til að dvelja ekki við sinn brottrekstur en halda áfram því góða starfi sem þar sé unnið. Þetta kemur fram í kveðjubréfi sem hann sendi samstarfsmönnum og er í fyrsta sinn sem Comey tjáir sig um uppsögnina. Hún var framkvæmd á býsna harkalegasta máta; Comey frétti af henni þar sem hann stóð í pontu í Los Angeles og var að ávarpa hóp starfsmanna FBI í borginni, þegar tíðindin af brottrekstrinum birtust á sjánvarpsskjá fyrir aftan hann.

Upphaf bréfsins hljóðar svo: „Til allra: Ég hef löngum talið að forsetinn geti rekið forstjóra FBI á grunni hvaða ástæðu sem er eða án nokkurrar ástæðu. Ég ætla ekki að dvelja við þessa ákvörðun eða þann máta sem hún var framkvæmd. Ég vona að þið gerið það ekki heldur. Þetta er gert og ég verð í lagi þó að ég muni sárt sakna ykkar og verkefnanna.”

Gagnrýnisraddir vegna brottrekstursins munu seint þagna og er þessi ákvöðrun Donald Trump sú allra umdeildasta frá því hann tók við embættinu í ársbyrjun. Fjölmargir hafa bent á líkindin við tilraun Nixon, fyrrverandi forseta, til að reka sérstakan saksóknara í Watergate málinu árið 1973 en sá atburður markaði upphafið að endalokunum á hans forsetatíð.

Meiri þungi hefur orðið í gagnrýninni þegar litið er til þess að enginn virðist taka trúanlega þá skýringu að Comey hafi verið rekinn vegna þess hvernig hann hélt á málum við rannsókna á tölvupóstanotkun Hillary Clinton á liðnu sumri. Allt bendir til þess að brottreksturinn tengist rannsókn sem Comey stýrði á meintum óeðililegum samskiptum Trump og hans starfsliðs við rússnesk stjórnvöld, í aðdraganda forsetakosninganna og eftir þær. Sú kenning fékk byr undir báða vængi eftir brottreksturinn þegar fram kom að Comey var nýbúinn að fara fram á auknar fjárheimildir til rannsóknarinnar. Sú beiðni var send til dómsmálaráðuneytisins, til þess Rod J. Rosenstein, aðstoðardómsmálaráðherra, sem dró upp samantekt um meint sakarefni á Comey en hún var framsend á Jeff Sessions, dómsmálaráðherra sem lagði síðan til við Trump að reka forstjórann.

Washington Post greinir frá því í dag að samkvæmt tugum heimildarmanna  blaðsins hafi Trump þegar verið ákveðinn í að reka Comey, áður en sú tillaga barst. Hafi hann verið ævareiður í garð forstjóra FBI fyrir að taka ekki alvarlega ásakanir sínar um að Obama, forveri hans, hafi látið hlera sig og sína samstarfsmenn í kosningabaráttunni. Einnig hafi Trump verið æfur yfir því að Comey dvaldi of mikið við rannsókn á meintum íhlutunum Rússa en léti hjá líða að rannsaka leka til blaðamanna. Politico kemst að svipaðri niðurstöðu eftir að hafa talað við fjölda heimildarmanna.

Í gær var svo Michael Flynn, fyrrverandi þjóðarörryggisráðgjafa Trumps stefnt af þingnefnd Öldungardeildar sem rannsakar möguleg óeðlileg afskipti Rússa af bandarísku forsetakosningunum í fyrra. Trump var tilneyddur til að láta Flynn taka pokann sinn í febrúar þegar ljóst varð að hann hefði sagt ósatt um samskipti sín við sendiherra Rússlands í Bandaríkjunum.

Eftir hrun var ákveðið að fara í þá þörfu vinnu að reikna út neysluviðmið fyrir íslensku þjóðina. Upp úr því varð til hið svokallaða – neysluviðmið Velferðaráðuneytisins.

Inn á vef Velferðaráðuneytisins er því þessi fína reiknivél þar sem einstaklingar geta fært inn fjölskyldustærð og séð hvaða upphæðir dekki neyslu þeirra +/- einhverja þúsundkalla í íslensku samfélagi.

Vandamálið við þetta þó þarfa neysluviðmið er að það er ekki notað nein staðar. Eða jú, það er notað á einum stað í öllu samfélaginu en við komum að því síðar.

Neysluviðmiðið er til að mynda ekki notað til viðmiðunar þegar reikna á út bætur, örorku,ellilífeyri, lágmarkslaun, húsnæðisbætur eða nokkuð annað sem viðkemur tekjum fólks og hvort þær dugi fyrir framfærslu. Þetta er stórundarlegt þar sem maður hefði haldið að þetta viðmið yrði einmitt hjálpartæki við slíka útreikninga.

Eini staðurinn þar sem neysluviðmiðið er notað í íslensku samfélagi í dag er í greiðlumati lánastofnana. Banka og Íbúðalánasjóðs til dæmis. Þetta skýtur alveg skökku við því að laun mikils fjölda fólks á Íslandi nær ekki upp í þessi viðmið.

Það gerir það að verkum að greiðslumat er orðið múr sem erfitt er að klífa, meira að segja þó fólk hafi greiðslugetu miðað við sína eigin raunverulegu framfærslu.

Svo fastar eru lánastofnanir á þessu viðmiði að fólk sem á ekki einu sinni bíl hefur þurft að berjast fyrir því að kostnaður vegna bifreiðar sé tekin út úr matinu.

Auðvitað á að vera að nota neysluviðmiðið í samfélaginu en það er ekki hægt að taka það út og nota bara á einum stað og ekki öðrum. Misræmi launa í dag og þessa viðmiðs eru það mikil að það er ekki hægt nema velta fyrir sér hvort svona vinnubrögð séu ekki mannréttindabrot?

Eða hvort að það sé stætt á því að hafa lög um greiðslumat á þann máta að stuðst sé við neysluviðmiðið á meðan það er ekki notað til viðmiðunar vegna bóta, lífeyris og lágmarkslauna.

Eins og staðan er í dag er ekki annað hægt en velta fyrir sér til hvers þetta viðmið sé yfirhöfuð og fyrst það sé bara verið að nota það á svona skilyrtan hátt hvort það sé ekki eins gott að sleppa því bara.

Fallin er frá brautryðjandinn og merkiskonan Jóhanna Kristjónsdóttir rithöfundur, blaðamaður og fararstjóri. Jóhanna var fædd árið 1940 og varð því 77 ára gömul. Jóhanna lést á heimili sínu í nótt sem leið eftir langvarandi erfið veikindi. Kvennablaðið vottar aðstaðdendum Jóhönnu innilega samúð vegna fráfalls hennar.

Í tilkynningu frá aðstaðdendum segir:

„Jóhanna fæddist árið 1940. Hún fór snemma að fást við skriftir og skrifaði nokkrar skáldsögur á unga aldri. Vinsælust þeirra var „Ást á rauðu ljósi“. Hún gerðist blaðamaður á Morgunblaðinu þar sem hún skrifaði einkum um erlend málefni og ferðaðist víða til að afla efnis í viðtöl og greinar. Um leið starfaði hún að ýmsum félagsmálum og vann til dæmis brautryðjendastarf sem fyrsti formaður Félags einstæðra foreldra.

Jóhanna venti sínu kvæði í kross árið 1995 þegar hún lét af störfum á Morgunblaðinu og hóf arabískunám í Sýrlandi, Egyptalandi og Jemen. Hún varð formaður VÍMA, Vináttufélags Íslands og Miðausturlanda, árið 2004 og kynnti Miðausturlönd og fleiri landsvæði fyrir fjölda Íslendinga sem fararstjóri.

Jóhanna stofnaði Fatímusjóðinn 2005, sem í fyrstu beitti sér fyrir menntun stúlkna í Jemen og síðan fyrir margvíslegri neyðaraðstoð í Afríku og Miðausturlöndum. Þrátt fyrir veikindi síðustu ára hélt hún ótrauð áfram að safna í þágu góðra málefna fyrir Fatímusjóð og á dögunum kom út í nýrri útgáfu ljóðabókin „Á leið til Timbúktú“, safn ferðaljóða, sem gefin er út til styrktar börnum í Jemen og Sýrlandi.

Jóhanna skrifaði fjölda bóka, auk skáldsagna og ljóða. Hún skrifaði ferðabækur af fjölbreyttu tagi, æviminningar og rit um málefni Miðausturlanda, ekki síst um konur á svæðinu.

Jóhanna lætur eftir sig fjögur uppkomin börn, sem og barnabörn og barnabarnabörn.“

Ljósmynd Einar Falur