Símon Vestarr skrifar:

Réttindabarátta snýst um sögur; áður en farið er í pólitískar aðgerðir þurfum við að finna samhengi atburða og þá fyrst getum við leikið okkar hlutverk. Eitt sem okkur skortir tilfinnanlega til að fóta okkur í þessum leik nú til dags eru skýrar línur. Til að gera upp við okkur hverjum við treystum til að vinna að almannahagsmunum þurfum við stundum að marka átakalínur og krefjast þess að fólkið sem vill leiða okkur taki það skýrt fram hvorum megin það stendur. Með eða á móti. En stundum liggja þessar átakalínu á þvers og kruss. Leonard Cohen komst eitt sinn svo að orði að stríð væri í gangi milli ríkra og fátækra, stríð milli karlsins og konunnar og milli þeirra sem segðu að stríð væri í gangi og þeirra sem segðu að svo væri ekki.

Finnst þér þetta ruglingslegt?
Þá ertu að fylgjast með.

Kerfislæg spilling

Þegar Steinunn Valdís var valinn úr röðum R-listans til að verma borgarstjórasætið árið 2004 voru margir aðrir innan samstarfsflokkanna betur þekktir. Þess vegna flaut upp á yfirborðið sú athugasemd að hún hefði ekki verið fyrsti valkostur neins heldur eini frambjóðandinn sem allir flokkar R-listans gætu komið sér saman um þar sem enginn þeirra hefði fengið að tefla fram sinni kempu. En þegar Jón Ársæll spurði hana í þætti sínum, Sjálfstætt fólk, hvernig stæði á því að hún væri kölluð „lægsti samnefnarinn“ svaraði hún því til að líklega talaði fólk svona um hana af því að hún var kona. Ég man að ég hugsaði: „Nei, bíddu nú aðeins. Enginn hefði nokkurn tímann sagt þetta um forvera hennar, Ingibjörgu Sólrúnu, og hún er kona eftir því sem ég kemst næst.“ En þar var um vissa forréttindablindu að ræða hjá mér. Það sem Steinunn átti við var að svona væri almennt ekki sagt um karlmenn.

Flokkar R-listans töpuðu fyrir íhaldinu árið 2006 en í þeirri kosningabaráttu fengu margir meðlimir á báðum væmgjum fjárstyrki frá aðilum eins og Baugi, FL-Group og Glitni. Steinunn var einn þessara styrkþega. Hún tók þátt í kerfislægri spillingu af þeirri tegund sem íslenska þjóðin fór ekki að líta alvarlegum augum fyrr en í kjölfar hrunsins rúmum tveimur árum síðar. Þegar Íslendingar fóru að missa húsin sín fóru þeir að skoða þátt kosningafjármagns í því hvers vegna stjórnvöld hikuðu við að standa með almenningi gegn auðvaldinu. Ýmis nöfn komu upp úr krafsinu og Steinunn lenti í sviðsljósinu. Kannski var það einfaldlega vegna þess að af þeim sem nefndir voru sem styrkþegar stórfyrirtækja var hún sú eina sem var ekki með slökkt á símanum sínum þegar DV hringdi (sjá DV frá 22. apríl 2009). Þá neitaði hún að gefa upp nákvæmlega hver hefði gefið henni pening og hversu stórar upphæðir þar til öllum yrði fyrirskipað að gjöra slíkt hið sama. Það voru afdrifarík mistök.

Heilindi Steinunnar

Mótmælin fyrir utan húsið hennar áttu sér stað ári síðar, í apríl 2010. Sé eitthvað að marka þá orðsendingu sem viðstaddir afhendu Steinunni þá hópuðust þeir saman við Rauðalækinn til að mótmæla því að hún væri að ganga erinda styrkveitenda sinna með því að „svæfa í nefnd“ lyklafrumvarpið sem Lilja Mósesdóttir hafði lagt fram. Það frumvarp kvað á um að heimiliseigendur gætu gengið burt frá eigum sínum (skilið lyklana eftir) án þess að verða persónulega gjaldþrota. Þegar þátttakendur í mótmælunum vísa í dag til þess „sérstaka ástands“ sem ríkti í samfélaginu (stríðsþokurök Sveins Margeirssonar og Björns Þorra Viktorssonar) þá er þetta líklega það sem við er átt; óttinn við hluti eins heimilismissi. Í raun óttinn við að allt væri hér bókstaflega að hrynja. Óttinn sem fylgir því að átta sig á því í fyrsta sinn að þegar eitthvað bjátar á getur maður ekki treyst á ríkisvaldið til að ráðast í verndaraðgerðir nema auðvaldið gefi samþykki fyrir því.

Á Íslandi er lítil mótmælahefð og þess vegna voru mjög óskýr viðmið í samfélaginu árið 2010 um það hversu langt mætti ganga. Nú þarf hver að svara fyrir sig en ef við látum siðferði lönd og leið og ályktum algjörlega út frá strategískum sjónarhóli tel ég að öskurhrina rétt fyrir utan gluggann hjá manneskju hafi þær afleiðingar einar að afla henni samúðar. Steinunn sagði vissulega af sér nokkrum vikum síðar og sýndi þannig heilindi sem marga kollega hennar skorti. En þegar áðurnefndur mótmælandi, Björn Þorri, var spurður á dögunum hvers vegna mótmælin fyrir utan hús Steinunnar hafi staðið svona mikið lengur en skammlíf mótmælin fyrir utan heimili Guðlaugs Þórs varð fátt um trúleg svör. Hann nefndi eitthvað um að Guðlaugur hafi talað við mótmælendur en það gerði Steinunn líka. Við skulum ekki láta eins og kyn hennar hafi ekki átt neinn þátt í því að hún hafi orðið verst úti þó svo að það sé kannski ekki öll sagan.

Að liggja vel við höggi

Refsingin verður líka að vera áþekk glæpnum. Þegar bandarískir mótmælendur fylktu liði að húsi Donalds Rumsfeld, varnarmálaráðherra, til að mótmæla Íraksinnrásinni árið 2003 hafði ég nákvæmlega ekkert við það að athuga. Þegar stjórnmálamenn nota skattfé til þess að fremja fjöldamorð eru borgaralegar kurteisisleglur komnar út um gluggann. En mótmæli gegn kerfislægri spillingu? Í fyrsta lagi er það út í hött að velja þá manneskju sem liggur best við höggi og hamast á henni og fjölskyldu hennar þar til hún segir af sér, dusta svo rykið af höndunum og leyfa öðrum spillingaraðila að komast undan og skríða aftur upp í ráðherrastól í fyllingu tímans. Við þurfum að vera sjálfum okkur samkvæm í baráttu fyrir réttlæti. Í öðru lagi er til mikið áhrifaríkari leið til að útrýma spillingu; hætta að kjósa spillingaröflin og bindast samtökum um að útrýma alræði auðvaldsins. Pottar og sleifar geta alveg komið þar við sögu sem og hróp og köll en við látum ekki ofsann ráða ferðinni heldur umhyggjuna hvert fyrir öðru.

Og hvað er hægt að segja um nauðgunarhótanirnar sem Steinunn nefndi í sjónvarpsviðtali á dögunum?

Ekkert annað en: úff…

Að hlusta

Nú veit ég ekki hver varð fyrstur til að spyrða saman í umræðunni áðurnefndum heimahúsmótmælum og þessum vefhótunum um kynferðislegt ofbeldi gegn henni en ég þarf ekki að segja neinum sem er nógu vel gefinn til að hafa náð að lesa svona langt að hér er gjörólíku saman að jafna. Fyrir utan þá augljósu staðreynd að þrjú ár eru á milli athugasemdanna á netinu og mótmælanna við heimili Steinunnar fæ ég satt að segja ekki séð hvað annað hefur með hitt að gera. En bara svo að það liggi alveg ljóst fyrir vil ég sundurgreina hér þrjú fyrirbæri:

a) Friðsamar mótmælaaðgerðir og borgaraleg óhlýðni: Skylda okkar sem íbúa í lýðræðisríki hvenær sem ráðamenn þjóna óréttlæti.

b) Mótmæli fyrir utan heimahús opinberrar persónu: Móralskt og strategískt vafasamt nema um hreinan manndrýsil sé að ræða.

c) Nauðgunarhótanir: Fávitaskapur á heimsmælikvarða sem engir hvatar réttlæta.

Við virðumst vera að læra það sem samfélag að koma almennilega fram við konur. Liður í því er að hlusta á frásagnir sem okkur finnst óþægilegar. Það er mikilvægast; bara að hlusta. Ég hef ekki alltaf verið sammála Steinunni Valdís í stjórnmálum en það kemur málinu bara ekkert við. Hún er manneskja sem sum okkar voru vond við. Tilfinningin sem við fáum í magann þegar við heyrum hana segja frá upplifun sinni heitir samkennd. Hún gerir okkur ekki stjórnmálalega hugsunarlaus; við förum ekki að kjósa Steinunni ef hún býður sig fram aftur. Það væri meðvirkni og við erum laus við meðvirkni í hennar garð. Bara að við værum jafnlaus við meðvirkni gagnvart sumum sem eina ferðina enn eru sestir í ríkisstjórn.

Í Safnahúsinu við Hverfisgötu fór á fimmtudag fram kynning á dagskrá næsta árs í tilefni af 100 ára fullveldisafmæli íslenska ríkisins.

Hápunktar afmælisársins 2018 verða hátíðarfundur Alþingis á Þingvöllum um mitt sumar og fullveldisdagurinn sem haldinn er hátíðlegur 1. desember sem endranær. Alls stendur afmælisnefndin hins vegar að 100 verkefnum á árinu, sem valin voru úr innsendum tillögum.

Stærstu verkefni

Þjóðminjasafnið mun halda sýningu um Kirkjur Íslands. Íslenska óperan setur upp nýja óperu eftir Daníel Bjarnason. Sagafilm mun framleiða tíu þætti, tíu mínútna langa, um helstu atburði síðustu 100 ára. Þessi þrjú verkefni hlutu stærstu styrki afmælisnefndarinnar, eða 3 milljónir króna hvert.

Sett verður upp sýning á helstu handritum Árnastofnunar, í Listasafni Íslands; Íslendingasögurnar verða endurútgefnar með nútímastafsetningu og orðskýringum; Gunnar Þór Bjarnason, sagnfræðingur, ritar bókina „Fullveldi handa byrjendum“ sem ætluð er almenningi og gefin verður út á árinu; en fjölskipuð ritstjórn mun einnig standa að ritgerðasafni um inntak fullveldisréttar.

Prjónagleði, Fullveldismaraþon og Fjallkonuskaup

Merki fullveldisafmælisins. Um notkun þess gilda nokkuð strangar reglur.

Af öðrum verkefnum sem afmælisnefndin styrkir má nefna Prjónagleði, dagskrá um prjónaskap, sem haldin verður af Textílsetri Íslands; samstarf íslenskra og tékkneskra tónlistarhópa, en bæði löndin fagna 100 ára fullveldisafmæli á árinu; „Fullveldismaraþon“ Reykjavíkurakademíunnar, þar sem fjöldi fræðimanna flytur sjö mínútna löng erindi um fullveldið í tíu klukkutíma alls; „Fjallkonuskaup“ leikkvenna yfir fimmtugu; sýningu Landbúnaðarsafns Íslands um „Konur í landbúnaði í 100 ár“; og ritsmiðjur á vegum Bókmenntaborgarinnar Reykjavík, ætlaðar ungum höfundum, kringum þemað fullveldi.

Afmælisnefndin var stofnuð með þingsályktun árið 2016. Formaður hennar er Einar K. Guðfinsson, fyrrverandi forseti Alþingis. Framkvæmdastjóri nefndarinnar er Ragnheiður Jóna Ingimarsdóttir.

Í tilkynningu nefndarinnar kemur fram að enn sé hægt að leggja til atburði, og opnað verði fyrir skráningu þátttökuverkefna á vef afmælisársins, fullveldi1918.is.

Velferðarráð hefur ákveðið að bjóða háskólanemum tvær þjónustuíbúðir í þjónustukjörnum fyrir aldraða til leigu. Segir í tilkynningu sem ráðið sendi út á fimmtudag að sambærileg verkefni hafi „reynst vel hjá öðrum þjóðum eins og Hollendingum“. Með tilrauninni sé „byggð brú milli kynslóða“ sem komi námsmönnum vel „hvað húsnæðismál varðar og að eiga í jákvæðu samneyti við aldraða“. Eldri borgarar fái um leið „aukna félagslega virkni“.

Námsmönnunum sem leigja íbúðirnar er ætlað að verða „viðbót við það starfslið sem sinnir umönnun í þjónustuíbúðunum“. Sagt er að framlag þeirra verði „fyrst og fremst af félagslegum toga“, samneyti við íbúa „á almennum nótum“, ásamt hugsanlegum námskeiðum, til dæmis í notkun „samfélagsmiðla og snjalltækja eða í listsköpun“.

Leiga fyrir íbúðirnar verður innan við 50.000 krónur á mánuði. Þá fylgir íbúðunum krafa um 40 klukkustunda vinnuframlag á mánuði, en fyrir unnin störf verður greitt.

Hefðbundinn katalónskur kúkari.

Flestir sem alast upp undir kristnum áhrifum þekkja jólanóttina í fjárhúsinu í Betlehem í hérumbil sömu mynd: María og Jósef bogra yfir Jesúbarninu í jötunni; á himni skín ein stjarna skærar en aðrar og vísar þremur vitringum veginn, sem koma færandi hendi með gull, reykelsi og myrru. Í grennd við þau öll eru ef til vill nokkrir hirðingjar á ferð og erkiengillinn Gabríel gæti stungið upp kollinum.

Í Katalóníu bætist einn karakter við þessa mynd, sem hvergi er þó minnst á í guðspjöllunum: kúkarinn.

Kúkarinn er víða

Kúkarinn fyrirfinnst víðar en í Katalóníu – í Andorra, Valencia, hluta Suður-Frakklands, Portúgal og Napólí á Ítalíu, en hvergi er hann jafn útbreiddur og í Katalóníu: El Caganer, eða einfaldlega kúkarinn, er bóndi með hefðbundna rauða húfu á höfði sem krýpur við fjárhúsið með buxurnar á hælunum og rassinn beran.

Kúkari á heyloftinu.

Hvar sem fæðing frelsarans er sviðsett eða myndbirt í aðdraganda hátíðanna – á heimilum og í skólum, verslunarmiðstöðvum, opinberum innsetningum og á jólamörkuðum – fylgir, í Katalóníu, þessi óvænta viðbót. Hvenær honum var bætt við myndina og hvers vegna er ekki ljóst.

Skýringar og túlkanir

Ein kenning segir að kúkarinn hafi komið til sögunnar á 19. öld, til merkis um frjósemi jarðar, enda sé mannasaur góður lífrænn áburður.

Í dag er hins vegar algengt að kúkarinn krjúpandi sé ekki nafnlaus bóndi heldur hafi andlit þekktra valdhafa: forsetar Bandaríkjanna hafa verið vinsælir kúkarar, sem og spænskir ráðamenn, vitaskuld, kanslarar Þýskalands, og síðustu páfar. Í sumum túlkunum er lögð áhersla á að þannig séu valdhafarnir teknir niður af stalli sínum í alþýðumenningu, þó ekki sé nema um stundarsakir, í tilefni hátíðanna.

Kúkarinn Trump.

Mannfræðingurinn Miguel Degaldo fullyrðir að kúkurinn feli ekki í sér neitun á heilagleika stundarinnar, heldur undirstriki hana, með samsvörun við hinar grótesku pyntingar sem Jesús mæti síðar á sinni ævi.

Jóladrumburinn sem skítur gjöfum

En hver sem ástæðan er – eða ástæðurnar – fyrir tilurð kúkarans og hversu lengi sem hann hefur „fótóbombað“ hina helgu stund, er hann nú fyrir löngu orðinn rótgróinn og ómissandi hluti jólahefða í Katalóníu.

Katalónskir jóladrumbar kúka gjöfum.

Nátengdur kúkaranum er svo Tió de Nadal eða jóladrumburinn. Hann er líka þekktur sem Caga tió – kúkadrumburinn: brosmildur viðarbútur með sams konar rauða húfu og kúkarinn, sem sagður er skíta jólagjöfum ef börnin annast hann vel um aðventuna.

Þorkell Ágúst Óttarsson skrifar

Baráttan fyrir mannréttindum og réttlæti er eins og pendúll. Krafturinn sem þurfti til að sveifla pendúlnum í rétta átt sendir hann lengra en þörf var á. Óréttlæti er upprætt, en hættan er sú að við förum fram úr okkur.

Ég á dóttur sem hefur sætt ótrúlegri framkomu af hálfu ókunnugra, harðfullorðnna karla. Allt frá yfirmanni á vinnustað hennar sem fór með hana á hótel í öðrum bæ (mér tókst að sækja hana í tæka tíð) yfir í ókunnugan mann sem nuddaði kynfærum sínum upp við hana í strætó. Svo ég veit sem faðir, bróðir, sonur, vinur og sem manneskja hversu hræðileg kynferðisleg áreitni getur verið og hversu erfitt getur verið fyrir sumt fólk að takast á við hana. Það var tími til kominn að við gerðum eitthvað í málinu.

En sú hætta vofir yfir að við fórnum of miklu í þessari nauðsynlegu baráttu. Hér eru hættumerkin sem ég sé:

1) Ellefta grein Mannréttindayfirlýsingar Sameinuðu þjóðanna hljóðar svo:

Hvern þann, sem borinn er sökum fyrir refsivert brot, skal telja saklausan, uns sekt er sönnuð að lögum í opnu réttarhaldi, enda hafi verið tryggð öll nauðsynleg úrræði til að halda uppi vörnum.

Það virðist víðtæk skoðun að þessi regla ætti ekki að gilda lengur. Já, ég geri mér grein fyrir því að ef 10-20 manneskjur kvarta yfir því sama þá bendir það til þess að eitthvað sé að, en að fella dóma á grundvelli frásagna einnar eða tveggja manneskja, og aðeins á grundvelli þeirra hliðar á málinu, það er mannréttindabrot. Ég myndi að minnsta kosti frekar vilja að glæpamaður gengi laus en að saklaus karl (eða kona) sé hneppt í fangelsi. Ef þú ert ósammála, veltu þessu þá fyrir þér: Ert þú tilbúin(n) til að fara í fangelsi fyrir eitthvað sem þú gerðir ekki? Ef ekki, gerðu þá ekki ráð fyrir að aðrir séu tilbúnir til þess.

2) Það eru tvær hliðar á öllum málum. Þetta þóttu lengi svo augljós sannindi að það tók því ekki að nefna það. Nú lætur fólk eins og það sé bara ein hlið á málinu og sú hlið er upplifun meints brotaþola. En til er fjöldi dæma (og tilrauna) sem sýna að upplifun og staðreyndir fara ekki alltaf saman. Upplifun okkar eru lituð af fortíð okkar, persónuleika og væntingum. Misskilningur stafar af því að fólk túlkar sama atvik á mismunandi vegu. Og allir vita hversu algengt er að misskilingur verði milli manna. Svo af hverju ættu sögur um kynferðislega áreitni að lúta öðrum lögmálum? Eins og ég hef sagt – ef 10 eða 20 manns segja sömu söguna þá er trúlegt að fótur sé fyrir henni, en við getum ekki dæmt mannveru á grundvelli þess sem ein eða tvær aðrar manneskjur segja, án sannana um að brot hafi verið framið.

3) Mér finnst ömurlegt hvað fólk fær mikið kikk út úr þessu. Það er slúðurblaðablær á umfjöllun fjölmiðla um ásakanirnar. Maður sér næstum heykvíslarnar á lofti og bálkestina hlaðna og tendraða. Jesú Kristur sagði:

Sá yðar sem syndlaus er kasti fyrsta steininum. (Jóh. 8.7)

Ég efast um að til sé sú manneskja sem aldrei hefur gert neitt um ævina sem ástæða er til að iðrast. Ég efast um að nokkurt okkar stæði upprétt ef  fortíð hvers og eins yrði grandskoðuð. Gleymum því ekki að frægt fólk er fjölmiðlamatur svo það eru miklu meiri líkur á að sögur af þeim sem eru áberandi komi fyrir almannaaugu en sögur af þér. Það þýðir ekki að þú sért neitt skárri. Já, ég veit að það er auðveldara fyrir þá frægu og voldugu að misnota aðstöðu sína, en það verður samt að vera svigrúm fyrir mannlegan breyskleika. Við getum ekki látið eins og heimurinn sé svarthvítur. Frægt fólk er líka manneskjur.

4) Og það leiðir okkur að næsta atriði. Nýju möntrunni um að kynferðisleg áreitni skuli undir engum kringumstæðum líðast. Þegar fólk nefnir „zero tolerance“ fæ ég sting í hjartað. Gráa svæðið milli nauðgunar og kynlífs með upplýstu samþykki er býsna stórt. Það verður að vera til svigrúm fyrir misskilning og heimskulega framkomu áður en við úrskurðum alla „skrímsli“ sem hafa verið ásakaðir um kynferðislega áreitni. Og afsakið, en ég held ekki að það sé alltaf hægt að dæma persónuleika manns út frá framkomu hans. Stundum gerir fólk heimskulega hluti, en það þýðir ekki að það sé vondar manneskjur. Við erum ekki summan af hinum verstu stundum í lífi okkar, við erum meira en það. Eins og lögregluþjónninn Jim Kurring sagði í kvikmyndinni Magnolia (1999):

Fólk heldur að þegar ég felli úrskurð sé ég að dæma það persónulega. En það er ekki það sem ég geri og það er ekki það sem á að gera. Ég verð að taka því sem að höndum ber og finna lausn á hverju máli fyrir sig. Stundum þarf fólk svolitla hjálp. Stundum þarf fólk fyrirgefningu. Og stundum þarf það að fara í fangelsi. Og það er afar snúið fyrir mig … að fella þann úrskurð. Lög eru lög, og ég er fjandinn hafi það ekki að fara að brjóta þau. En ef hægt er að fyrirgefa einhverjum … það er erfiði hlutinn. Hvað getum við fyrirgefið? Það er erfiðasti hlutinn af þessu starfi. Það er vandamál þess sem er á göturöltinu.

5) Það eru ekki bara konur sem verða fyrir kynferðislegri áreitni. Ég hef skrifað um það áður, svo ég ætla ekki að endurtaka eigin persónulegu reynslu hér, en spyrjið hvaða karlmann sem er hvort hann hafi einhvern tíma upplifað kynferðislegan áhuga frá konu sem hann kærði sig ekki um, og það eru yfirgnæfandi líkur á að svarið sé já. Nánast allt fólk upplifir kynferðislega áreitni um ævina. Það þýðir ekki að við séum öll fórnarlömb. Ég hef orðið fyrir kynferðislegri áreitni bæði af hálfu karla og kvenna en þar sem það skildi ekki eftir nein ör og ég gat bara hrist það af mér þá lít ég ekki á sjálfan mig sem fórnarlamb. Það afsakar auðvitað ekki alla kynferðislega áreitni, það þýðir bara að við getum ekki gengið út frá því að öll kynferðisleg áreitni geri manneskju að fórnarlambi. Kynferðisleg áreitni er ekki bara karlmennskuvandamál. Hún er að hluta menningarlegt vandamál, að nokkru leyti fylgifiskur mannlegra samskipta og að hluta misneyting, Og þetta þrennt er ekki sami hluturinn. Það er gráskali.

6) Sú hætta er yfirvofandi að þessi (mikilvæga) barátta leiði til púritanisma. Við sjáum nú þegar hættumerkin. Karlar spyrja í óvissu sinni hvar mörkin liggi. Bara það að menn sjái ástæðu til að spyrja vekur ugg af tveim ólíkum ástæðum: Það er ógnvekjandi ef karlar átta sig ekki á því að það að bera sig eða þvinga einhvern til kynmaka er ekki í lagi. Það ætti að vera augljóst að það er ekki ásættanleg hegðun. Það er líka ógnvekjandi ef karlar þora ekki að kyssa konu á stefnumóti af ótta við að verða ásakaðir um kynferðisáreitni eða eru hræddir við að daðra af því að það yrði ef til vill notað gegn þeim. Ég tala um karla, af því að fram að þessu hafa það aðallega verið karlar sem liggja undir ámæli. En það er bara tímaspursmál hvenær ásakanirnar fara að beinast gegn voldugum og frægum konum. Viljum við virkilega fara þangað? Var Viktoríutíminn virkilega svo frábær?

7) Að síðustu þá óttast ég upphafningu fórnarlambsvæðingarinnar. Fólk nýtur viðurkenningar sem fórnarlömb, en mjög fáir öðlast viðurkenningu fyrir getuna til að hrista hlutina af sér. Vinkonu minni var nauðgað og hún einsetti sér að láta það ekki skilgreina hver hún væri. Hún fékk mikið af neikvæðum viðbrögðum vegna þess. Hún var ekki að takast á við sársaukann og svo framvegis og framvegis … Allt hefur sinn tíma. Fólk gengur í gegnum sorgarferli en þegar því lýkur er tímabært að halda áfram. Já, ég skil að kona upplifi kynferðislega áreitni sem meiri ógn en karlmaður af því að flestir karlar eru sterkari en flestar konur en ég efast um að það sé eina ástæða þess að bara konur tjá sig nú. Körlum hefur verið kennt að hrista hlutina af sér. Taka sér tak. Konur eru hvattar til að segja frá. Kannski þurfum við hvort tveggja?

Við ættum að  minnsta kosti ekki að skapa menningu þar sem fólk fær ekki að halda áfram heldur er hvatt til þess að lifa í hlutverki píslarhetjunnar. Þar sem manneskjan nýtur aðeins aðdáunar ef hún annaðhvort fórnarlamb eða múr sem stendur öll áföll af sér. Það þarf að vera til millivegur.

Málefni aldraðra og skortur á hjúkrunarrýmum er mikið til umfjöllunar þessa dagana enda fjölgar öldruðum ört og þeim sem þurfa á umönnun vegna veikinda mun fjölga enn meira á komandi árum. Rætt er um byggingu hjúkrunarheimila en einnig er talað um heimahjúkrun og félagslega þjónustu sem hjálpa á fólki að búa sem lengst heima.

Heilbrigðisstarfsmenn hafa réttilega áhyggjur að þessari þróun og þeir óttast líka að illa muni ganga að manna þær stöður sem sinna eiga veiku eða fötluðu fólki í heimahúsum. Aðalástæðan er að sjálfsögðu launin.

Notendastýrð persónuleg aðstoð (NPA) er leið sem ríki og sveitarfélög eru að þróa til að koma til móts við þarfir fatlaðs fólk. Þessi nýjung frá 2012 á að hjálpa fólki að lifa virku og sjálfstæðu lífi þar sem hinn fatlaði ræður sjálfur hvenær og hvernig hjálpin fer fram.

NPA mun örugglega verða framfaraspor fyrir marga fatlaða. En fötlun og veikindi fara misjafnlega með fólk og stundum getur reynst erfitt að greina á milli hvort manneskjan er fötluð eða hvort hún er sjúklingur. Margvíslegar heilabilanir leiða oft til dómgreindarskorts og minnkandi skynsemi og vegna skorts á skynsemi og rökhugsun getur fötluðum reynst erfitt að þiggja NPA jafnvel þótt þeir fái hjálp frá persónulegum talsmanni.

Ég reikna með að persónulegir talsmenn og starfsmenn ríkis og sveitafélaga sem annast NPA verði fagfólk með viðeigandi menntun en ég tel ekki síður nauðsynlegt að mennta þann starfskraft sem sinnir heimilisþjónustunni hjá öldruðum, fötluðum eða sjúklingum með langvinna sjúkdóma.

Við þurfum ekki mikla menntun til að skúra gólf og elda mat á eigin heimili, en slík verk ásamt öðrum störfum geta reynst ótrúlega snúin á heimili þar sem ýmiskonar veikindi hrjá skjólstæðinga heimaþjónustunnar. Til að sinna slíkum störfum þarf að sjálfsögðu menntað starfsfólk, því eðlilega hefur reynslulítið fólk ekki þá fagþekkingu og kunnáttu sem nauðsynleg er til starfa hjá heilsulitlu fólki með margbreytilega og flókna sjúkdóma.

Danska menntakerfið hefur fyrir löngu þróað gott nám ætlað starfsfólki sem sinnir umönnun og aðstoð fyrir skjólstæðinga félagsþjónustunnar. Þar þekkist ekki að ófaglærðir vinni slík störf. Hér á Íslandi höfum við félagsliða, sjúkraliða og hjúkrunarfræðinga og sveitafélögin þurfa að vera duglegri að efla slíka menntun og ráða eingöngu fagfólk til starfa hjá skjólstæðingum sínum og vissulega þurfa launin að endurspegla að störfin séu metin að verðleikum.

Í Silfrinu á Rúv sunnudaginn 3. desember ræddi Fanney Birna Jónsdóttir við Anne Marie Engtoft Hansen, sérfræðing hjá Alþjóða efnahagsráðinu, um áhrif fjórðu iðnbyltingarinnar og þær miklu breytingar sem hún mun hafa á lifnaðarhætti okkar. Hún sagði að nú þegar við stöndum á byrjunarreit sé algjörlega undir okkur sjálfum komið hvernig brugðist verði við breyttum þjóðfélagsháttum. Með fækkun starfa þurfi stjórnvöld að tileinka sér víðsýni og sjá tækifæri til breyttra hugsunarhátta. Vinnumarkaðurinn mun breytast og það mun verða þörf á aukinni samtalshæfni. Menntun mun aukast og símenntun mun verða nauðsynleg. Mikilvægt sé að vanda til alls undirbúnings og hugleiða til hvers við þróum tækni. Anne Marie segir að við verðum að setja manninn í fyrsta sæti og nýta þau miklu tækifæri sem felist í komandi breytingum. Námsskrám þurfi að breyta og þar verði að leggja aukna áherslu á gildismat og siðferði. Verði ekkert aðhafst er hætta á að óréttlæti aukist og að jafnrétti minnki.

Það er von mín að verði einhver töggur í nýrri ríkisstjórn þá muni hún horfa til framtíðar, þiggja ráð frá sérfræðingum eins og Anne Marie, einkum á sviði mennta og heilbrigðismála. Fækkun starfa vegna tæknibreytinga gefur auðveldlega tækifæri til að byggja upp nýjar faglegar og vel launaðar stéttir til að sinna mannlegum störfum og þá einkum þeirri vinnu sem unnin hefur verið í heimahúsum af ófaglærðu fólki.

Fáist ekki hæft starfsfólk í fyrrnefnd störf er hætta á að hjálpin lendi á aðstandendum og þá einkum konum, enda önnuðust þær sjúka og aldraða á árum áður. Slíkt tilheyrir fortíðinni, enda stunda flestar konur nú vinnu utan heimilis. Þrotlaus jafnréttisbarátta undanfarinna áratuga hefur hjálpað þeim að komast frá heimilunum og út á vinnumarkaðinn. Sparnaður ríkis og sveitafélaga getur þannig komið illa niður á konum því hverfi þær af vinnumarkaði vegna erfiðleika sinna nánust missa þær ekki bara tekjur heldur einnig ýmis réttindi.

Síðustu vikur hafa opnast flóðgáttir þar sem út hafa streymt frásagnir kvenna, í þúsunda tali, um ýmiss konar áreitni af hálfu karla, frá tiltölulega saklausri en durtslegri framkomu yfir í nauðganir, og allt þar á milli. Svo virðist af þessu, og því er gjarnan haldið fram í þessu átaki, að alvarleg kynferðisleg áreitni af hálfu karla sé gríðarlega algengt og útbreitt vandamál í flestum starfsgreinum. En hversu algengt er það?

Nú má auðvitað vera að vinnustaðir Reykjavíkurborgar séu einhvern veginn miklu betri en almennt gerist, sem virðist þó ósennilegt, í ljósi þess hve margir þeir eru og fjölbreyttir. En þar virðist ástandið í þessum málum alls ekki vera slæmt.

Í viðhorfskönnun sem borgin gerði árið 2015 voru borgarstarfsmenn spurðir hvort þeir hefðu orðið fyrir áreitni af hálfu samstarfsfólks undangengna 12 mánuði. Könnunin náði til 7.252 starfsmanna borgarinnar og af þeim svöruðu 4.805, eða 66%. Af þeim sögðust um 0,2% hafa orðið fyrir líkamlegri kynferðislegri áreitni, og um 0,4% fyrir kynferðislegri áreitni í orðum (sjá bls. 58).  Í sams konar könnunum árin 2011 og 2013 var útkoman svipuð (0,3% og 0,4% kynferðisleg áreitni í orðum, 0,2% og 0,1% líkamleg kynferðisleg áreitni).

Sama var uppi á teningnum í könnunum Landspítalans 2010 og 2012, þar sem 1% starfsmanna (hlutföll eru gefin í heilum prósentum) sögðust hafa orðið fyrir kynferðislegri áreitni af hálfu yfir- eða samstarfsmanna. Ég finn ekki tölur um þátttöku fyrir 2012, en 2010 voru það 2446 af 4134, eða um 59%, sem svöruðu. Í nýlegustu könnuninni frá Landspítalanum sem ég finn upplýsingar um er hlutfallið 2%.

Auðvitað getum við ekki verið viss um að þessar kannanir gefi fullkomna mynd af stöðunni, en á hinn bóginn hef ég ekki séð neinar kannanir af þessu tagi sem sýna allt aðra mynd.

Það er gott að talað sé opinskátt um kynferðislega áreitni, sem og aðra ósæmilega framkomu sem getur eitrað vinnuumhverfi fólks. Það er vonandi fyrsta skrefið í þá átt að tekið verði á slíkri framkomu, og að þeir sem gera sig seka um hana verði ekki lengur öruggir um að komast upp með slíkt, enda hefur það vonandi fælandi áhrif á flesta þeirra og leiðir til almennt betra vinnuumhverfis.

En það er slæmt að láta eins og þetta vandamál sé margfalt stærra í sniðum en raunin virðist vera; fjöldi frásagna af þessu tagi myndar ekki gögn sem segja til um hversu algengt þetta er, hvað þá hversu margir karlmenn stundi slíka hegðun. Og það er sérlega vont að krefjast þess að allir karlmenn taki ábyrgð á hegðun þeirra karla sem koma illa fram. Það er ekkert jákvætt við það að reyna að koma inn sektarkennd hjá þeim fjölmörgu, líklega langflestum, sem eru saklausir af alvarlegri hegðun af þessu tagi. Það er alveg jafn neikvætt og að krefjast þess að allar konur taki ábyrgð á þeim konum sem bera karla röngum sökum eða stunda umgengnistálmanir.

Myndin er á bls. 73 í Könnun á starfsumhverfi starfsmanna Landspítala 2010 

Inger Støjberg, innflytjenda- og húsnæðismálaráðherra Danmerkur, sagðist í síðustu viku ekki andsnúin hugmyndum Þjóðarflokksins (Dansk Folkeparti) um að vista þá sem synjað hefur verið um hæli í landinu á annars óbyggðum eyjum. Tillagan var lögð fram í umræðum um fjárlög næsta árs en ummæli ráðherrans bárust í svörum hennar við spurningum blaðsins Berlingske tidende.

Inger Støjberg

„Ásýnd frelsisskerðingar“ galli á hugmyndinni

„Ég er alltaf til í að skoða nánar góðar hugmyndir um hvernig má bæta stjórnun hælisumsækjenda sem hefur verið synjað,“ skrifaði ráðherrann, og sagði það „vitaskuld“ einnig eiga við um tillögur Þjóðarflokksins. Þó geti verið að „praktískar og réttarlegar áskoranir“ felist í að opna „brottvísunarstöðvar“ á mjög einangruðum stöðum, og það þurfi að meta. Hún sagði brottvísanir oft eiga sér stað með miklum hraði, sem gæti reynst erfitt séu þeir sem brottvísa skal hýstir á eyðieyju.

Þess utan, sagði ráðherrann, gæti reynst dýrt að reisa slíka miðstöð á óbyggðri eyju, það gæti haft „ásýnd frelsisskerðingar“ og þar með orðið erfitt að samræma mannréttindasáttmálanum.

Í frétt Berlingske tidende kemur fram að í byrjun september hafi 921 manneskja dvalið í Danmörku eftir að vera synjað um hæli. Af þeim sé ekki ljóst hvert 434 skuli fara. Nokkur hópur þeirra sé vistaður í Kærshovedgård, sem áður var ríkisfangelsi.

Kærshovedgård, áður fangelsi, nú „brottvísanamiðstöð“.

Kærshovedgård „verra en fangelsi“

Brottvísanamiðstöðin Kærshovedgård liggur 300 km. frá Kaupmannahöfn, og í 7 kílómetra fjarlægð frá næsta bæ. Þar var, sem fyrr greinir, áður fangelsi. Starfsfólk miðstöðvarinnar er menntað og þjálfað til fangavörslu.

Ráðherrann Inger Støjberg hefur lýst yfir þeim ásetningi stjórnvalda að gera íbúum miðstöðvarinnar dvölina jafn „óþolandi og hægt er“. Nokkur hluti íbúanna sæta því sem nú heitir „umborin dvöl“ í Danmörku: það eru þeir sem dönsk yfirvöld synja um hæli vegna brota á sakaskrá, eru þó ekki refsifangar og er óheimilt að brottvísa vegna ógnar í heimalandi, sem myndi annars veita viðkomandi rétt á vernd.

Íbúum miðstöðvarinnar hefur frá upphafi verið gert að dvelja þar hverja nótt, fjarri fjölskyldum sínum. Fyrir ári síðan voru reglurnar þrengdar enn, og þeim aðeins gert heimilt að fara úr herbergjum sínum þrisvar á dag, klukkustund í senn, í tengslum við máltíðir. Þeim er bannað að notast við almenningssamgöngur sveitarfélagsins, og fá ekki greiðslur til framfærslu.

Amnesty International hefur ítrekað lýst áhyggjum af regluverkinu og hugsanlegum mannréttindabrotum í rekstri miðstöðvarinnar. Samtökin segja dvöl þar meira íþyngjandi en hefðbundinn fangelsisdóm. 28 íbúar miðstöðvarinnar fóru í hungurverkfall nú í haust. Aðgerðahópar hafa haldið áfram baráttu fyrir því að miðstöðinni verði lokað.

Minnihlutastjórn háð hægri-popúlistum

Støjberg er ráðherra á vegum íhaldsflokksins Venstre. Hún vakti athygli á alþjóðavísu síðasta vor þegar myndir birtust af henni með skreytta köku í höndunum, til að fagna því að hafa hert innflytjendalöggjöf Danmerkur með 50 lagabreytingum.

Þjóðarflokkurinn er hægri-popúlískur flokkur danskra þjóðernissinna. Núverandi minnihlutastjórn Venstre, Bandalags frjálslynda og Íhaldsflokksins er háð stuðningi Þjóðarflokksins, sem ver hana falli.

Berlingske tidende greindi frá, þann 7. desember.

Deilur hafa spunnist um nýja útfærslu skilaboðaþjónustunnar Facebook Messenger, sem ætluð er börnum undir 13 ára aldri.

Í kynningu á þjónustunni, sem heitir Messenger Kids, leggur Facebook áherslu á öryggisþætti: börnin opni sjálf ekki reikning hjá fyrirtækinu heldur séu bundin reikningi foreldra sinna eða forráðamanna, og geti aðeins átt samskipti við notendur sem foreldrarnir samþykkja. Foreldrar hafa aftur að móti ekki beinan aðgang að samskiptum barnanna í gegnum sinn aðgang.

Í öðrum sambærilegum forritum geta börnin haft samband við, eða lent í samskiptum við, hvern sem er, segir David Marcus, yfirmaður Messenger-deildar fyrirtækisins. Samkvæmt upplýsingum fyrirtækisins hafa 93 prósent bandarískra barna á aldrinum 6 til 12 ára aðgang að snjallsíma eða spjaldtölvu, og 66% þeirra eiga eigin tæki af þeim toga. Yfir helmingur þeirra noti einhvers konar samfélagsmiðla eða spjallforrit. Í þessu ljósi sé betra að börnin noti hugbúnaður sem hannaður sé með öryggi þeirra og velferð í huga. Þá tekur fyrirtækið fram að það hyggist ekki gera barnaforritið sjálft að tekjulind eða safna gögnum um börnin.

Gagnrýnendur benda aftur á móti á hið augljósa, svo að segja: að risafyrirtækið Facebook er háð nýliðun meðal notenda, og með því að teygja sig eftir börnum sé það einfaldlega að baktryggja eigin rekstur til framtíðar: ef samskipti við vini og foreldra fara þegar fram innan kerfisins á þeim aldri verði fólki — það er börnum — því torveldara að opna ekki eigin Facebook reikning um leið og aldur þeirra leyfir.

Í The Guardian notar einn höfundur hugtakið „gateway drug“ um Messenger Kids. Annar, Nancy Jo Sales, skrifar að börn þurfi ekki meiri skjátíma heldur minni.

Í vefmiðilinn The Conversation skrifar aftur á móti Philippa Collin, sérfræðingur við Western Sydney University, að sérhannaðir samskiptamiðlar fyrir börn geti aukið stafrænt læsi þeirra, sem að hennar mati væri mjög til góða.

Jörðin rymur. Þetta hafa vísindamenn talið ljóst frá árinu 1959: hvar sem gripið er niður á jörðinni verður vart við sama djúpa sönginn, ef söng má kalla, hljóð á sveiflutíðni sem er töluvert dýpra en mannseyrað nemur. Að nema þessa sveiflu af nákvæmni og með vissu krefst viðamikilla rannsókna sem felast einkum í að fjarlægja allan annan hávaða úr mælingum.

Í nýrri rannsókn, sem unnin var í samstarfi Parísarháskóla, Oxford og Stuttgart háskóla, var gögnum um hljóðsveiflur safnað í tæpt ár, á 3000 ferkílómetra svæði á botni Indlandshafs. Í ljós kom að tíðni titringsins sem um ræðir liggur á milli 2,9 og 4,5 milliriða — eða 3 til 4 sveiflur á korteri. Dýpstu hljóð sem mannseyrað heyrir eru aftur á móti um 20 rið, þ.e. um 20 sveiflur á sekúndu.

„En þetta eru ekki sætar harmóníur,“ lét Spahr Webb við jarðvísindastofnun Columbia háskóla hafa eftir sér við National Geographic, „þetta eru skringilegar tíðnir.“

Þó að tónfallið sé breytilegt er hljóðstyrkurinn nokkuð fastur og breytist til dæmis ekki eftir árstíðum. Helst lítur út fyrir að uppruni þess liggi í öldugangi: þegar djúpar, andstæðar haföldur rekist á, bergmáli áreksturinn, svo að segja, í berggrunninum. Þó er sú tilgáta einnig uppi að titringurinn eigi uppruna sinn í atburðum í veðrahvolfinu, einkum stormum. Eftir stendur að orsökin er ekki þekkt að fullu en áhrifin nú staðfest: jörðin rymur, statt og stöðugt.

Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR.

Boðað hefur verið til mótmæla við skrifstofur Klakka, Ármúla 1, á föstudag klukkan 13, vegna frétta af fyrirhuguðum bónusgreiðslum félagsins til þriggja stjórnenda þess og sex stjórnarmanna, sem gætu alls numið um 550 milljónum króna, eða allt að 60 milljónum króna á hvern þiggjanda. Hluthafafundur samþykkti greiðslurnar á mánudag.

Í tilfelli stjórnendanna bætast greiðslurnar á mánaðarlaun sem nema frá þremur til tæpra fimm milljónum króna, en heildarlaunakostnaður Klakka vegna stjórnendanna þriggja og stjórnarmannanna sex nam 104 milljónum á fyrri helmingi þessa árs.

Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, lýsti greiðslunum sem viðbjóðslegum í samtali við Fréttastofu RÚV í dag, miðvikudag. Hann sagði nær að fyrirtækin skiluðu peningunum til þeirra sem eiga um sárt að binda vegna þess skaða sem félög á við Lýsingu hafi sjálf valdið.

Exista varð Klakki, Lýsing Lykill (og þorskur hummus)

Klakki hét áður Exista og er eignarhaldsfélag Lykils, sem áður hét Lýsing. Exista var stofnað af Bakkavararbræðrum, sem svo hafa verið kallaðir, árið 2001 og var með stærstu fyrirtækjum landsins.

Bræðurnir, Ágúst og Lýður Guðmundsson, voru með umsvifamestu mönnum í íslensku viðskiptalífi og útrás þess fyrir hrun, og eru enn. Í breskum fjölmiðlum eru þeir þekktir sem „Supermarket sandwich tycoons“, eða samlokukóngar stórmarkaðanna, en félag þeirra, Bakkavör, sem á Íslandi er þekktast fyrir uppruna sinn í sjávarútvegi, er í dag, meðal annars, stærsti framleiðandi hummus í Bretlandi.

Eignarhaldsfélagið Exista, nú Klakki, rak í þrot við efnahagshrunið 2008 og var yfirtekið af kröfuhöfum árið 2010. Stærsti eigandi þess er síðan þá erlendur vogunarsjóður en á meðal annarra eigenda eru íslenskir lífeyrissjóðir. Frá yfirtöku félagsins hafa verið seldir hlutir þess í VÍS, Símanum, Kviku, Bakkavör og fleiri félögum. Lánafyrirtækið Lýsing, nú Lykill, er stærsta eftirstandandi eign Klakka. Norrænum fjárfestingarbanka að nafni Beringer Finance hefur verið falið að annast sölu Lykils og er það sagt tilefni bónusgreiðslanna.

Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, viðraði hugmyndina um mótmæli um leið og fréttist af bónusgreiðslunum. Að boðun mótmælanna á föstudag, standa, á Facebook, hópar undir heitunum Fallöxin og Endurreisn Verkalýðshreyfingarinnar.

Við undirbúning fjárlagafrumvarps næsta árs hefur Trump-stjórnin tekið saman lista yfir orð sem embættismönnum innan opinbera heilbrigðiskerfisins verður meinað að nota. Orðin eru sjö talsins: vulnerable, entitlement, diversity, transgender, fetus, evidense-based og science-based, eða, í grófri þýðingu: viðkvæm, tilkall, fjölbreytni, transgender, fóstur, byggt á rannsóknum og byggt á vísindum. Þetta kom fram í frétt Washington Post á föstudag.

Bannlistinn var afhentur yfirmönnum Centers for Disease Control and Prevention (CDC) undir miðjan desember. Sotnfunina mætti kalla Lýðheilsustofnun, en hún annast lýðheilsuvernd í breiðum skilningi og skarast verkefni hennar að einhverju leyti við embætti landlæknis og sóttvarnalæknis á Íslandi.

Í ákveðnum tilfellum hefur ríkisstjórnin lagt til orðalag sem megi nota í stað hinna bönnuðu orða. Í stað „byggt á rannsóknum“ eða „byggt á vísindum“, megi þannig segja að stofnunin „byggi tilmæli sín á vísindum í samráði við viðmið og óskir samfélagsins“. Í öðrum tilfellum var ekki stungið upp á öðru orðalagi.

Átök um kynferðislegt sjálfræði eru viðvarandi þáttur í bandarískum stjórnmálum. Fyrirferðarmikill hluti Repúblikana leggst gegn rétti kvenna til fóstureyðinga, sjálfsákvörðunarrétti samkynhneigðra, hinsegin og transgender fólks.

Í frétt Washington Post kemur fram að embættismaður innan Fjármálaráðuneytisins hafi fært yfirmönnum CDC bannlistann, en honum hafi ekki fylgt rökstuðningur og ástæður fyrir banninu ekki verið tíundaðar.

Heimildamaður blaðsins, sérfræðingur innan stofnunarinnar, kemur ekki fram undir nafni enda er honum meinað að tjá sig um starfsemi hennar. Hann sagðist ekki minnugur þess að hliðstæð fyrirmæli hefðu borist áður í sögu hennar, og þrýstingur á svo skýrum hugmyndafræðilegum grunni ekki áður verið lagður á hana. Fundarmenn hefðu verið vantrúaðir á tilmælin þegar þau voru lögð fram og hváð: „Ertu ekki að grínast?“

Báðar deildir Bandaríkjaþings samþykktu á þriðjudag frumvarp repúblikana um breytingar á skattalöggjöf Bandaríkjanna, sem sagðar eru umsvifamestu breytingar á löggjöfinni frá forsetatíð Ronalds Reagan. Gert er ráð fyrir að Donald Trump undirriti nýju löggjöfina í þessari viku, og hún verði þannig innsigluð fyrir jól, en Trump hefur áður lýst breytingunum sem jólagjöf.

Nýja skattalöggjöfin felur í sér varanlega lækkun skatta á hlutafélög og tímabundna lækkun á einstaklinga. Nánar tiltekið lækkar tekjuskattur einstaklinga úr 39,6% í 37%. Mesta skattalækkun þiggja tekjuhæstu hópar landsins. Sú tilfærsla jafnast þó hvergi á við þá sem á sér stað með breytingu frumvarpsins á fyrirtækjaskatti, sem lækkar nú úr 35% í 21%. Þar með er hann næstum jafn lágur og á Íslandi, þar sem tekjuskattur á hlutafélög er 20%.

Paul Ryan, þingforseti fulltrúadeildarinnar, úr röðum Repúblikana, lýsti nýju skattalöggjöfinni sem þeirri mikilvægustu sem þingið hefði samþykkt svo áratugum skipti: „Þetta eru djúpstæðar breytingar, sem munu færa landið aftur á rétta braut,“ sagði hann. Í ræðu sinni fyrir atkvæðagreiðsluna í fulltrúadeildunni sagði hann þetta vera „stund sem muni skilgreina heila kynslóð“.

Kosningin endurtekin vegna formgalla

Í öldungadeild þingsins kusu allir þingmenn Repúblikanaflokksins með frumvarpinu og allir þingmenn Demókrata gegn því. John McCain, þingmaður Repúblikana og frambjóðandi í prófkjöri flokksins fyrir síðustu forsetakosningar, var fjarverandi kosninguna vegna veikinda, en hann hefur meðal annars staðið gegn atlögum núverandi ríkisstjórnar að heilbrigðistryggingum efnaminni íbúa landsins.

Í fulltrúadeild þingsins kusu 12 þingmenn repúblikana gegn frumvarpinu, en naut það engu að síður meirihluta 227 atkvæða gegn 203. Af tæknilegum ástæðum, að virðist, verður kosið aftur um frumvarpið í fulltrúadeildinni í dag, miðvikudag, en ekki virðist gert ráð fyrir að sú kosning fari á annan veg. Demókratar sögðu þessi mistök þó til marks um hamaganginn og kæruleysið sem repúblikanar sýndu við meðferð málsins.

„Verðlaun til milljarðamæringa“ – almenningur mótfallinn, markaðir kætast

Andstæðingar Trump-stjórnarinnar taka undir að breytingin muni hafa veigamiklar afleiðingar, en með andstæðum formerkjum. Á blaðamannafundi á þriðjudag kallaði Nancy Pelosi, leiðtogi stjórnarandstöðu demókrata í fulltrúadeild þingsins, frumvarpið „versta frumvarp sögunnar“ og sagði það fela í sér „að Bandaríkin verða einfaldlega rænd, heildsölurán á millistéttinni“. Sagan muni dæma „skattasvindlið“ sem „hneykslanlegustu auðræðisaðgerð“ í sögu landsins.

Huffpost: The Heist is Here.

Fjöldi fjölmiðla hafa tekið í sama streng: Huffington Post tilkynnti lagabreytinguna með fyrirsögninni: „The Heist is Here“ eða „Ránið er hafið“.

Bernie Sanders, frambjóðandi í prófkjöri demókrata fyrir síðustu forsetakosningar, hefur lýst nýju skattalöggjöfinni sem „illa dulbúnum verðlaunum til þeirra milljarðamæringa sem studdu við kosningaherferð Repúblikanaflokksins“. Með löggjöfinni sé hinu opinbera beitt til að „hinir moldríku verði ríkari“. Hún byggi á „falskenningunni um brauðmolahagfræði sem hefur aldrei virkað, mun aldrei virka.“

Samkvæmt könnun CNN sem birtist á þriðjudag hallast fleiri Bandaríkjamenn að skilningi stjórnarandstöðunnar en stjórnarinnar á málinu: 55% íbúa landsins eru, samkvæmt könnuninni, mótfallnir nýju skattalöggjöfinni en aðeins 33% lýstu sig hlynnta henni. Aðrar kannanir hafa gefið svipaðar niðurstöður.

Á meðan almenningur er upp til hópa mótfallinn frumvarpinu virtust markaðir á þriðjudag kætast yfir því, en Dow Jones hlutabréfavísitalan reis um 140 stig á þriðjudag. Þar með hafði vísitalan þá hækkað alls um yfir 5.000 stig á þessu ári, í fyrsta sinn í hundrað ára sögu hennar.

34% skattalækkunarinnar rennur til ríkasta prósentsins

Tax Policy Center (TPC) er heitið á rannsóknarstofu um skattamál sem stofnuð var af fyrrverandi ráðgjöfum ríkisstjórna Reagan, Bush og Bill Clinton, sem flokksóháður vettvangur sérfræðinga til að greina tillögur í skattamálum og efnahagsleg áhrif þeirra. Samkvæmt greiningu TPC, sem tímaritið Business Insider hefur greint frá, má gera ráð fyrir að breytingin leiði til þess að hagvöxtur aukist um 0,7 prósentustig á árinu 2018, en ekki 3 til 5 prósentustig, eins og ráðgjafar Donalds Trump hafa haldið fram. Þá muni tekjumissir hins opinberra nema rúmri billjón Bandaríkjadala til næstu tíu ára (trillion heitir sú stærð á ensku: þúsund milljarðar), jafnvel þó að gert sé ráð fyrir auknum hagvexti.

Samkvæmt greiningu frá hagfræðingum við Pennsylvania háskóla, sem Financial Times hefur vitnað til, verður verulegur munur á því hversu mikið skattbyrði ólíkra geira lækkar með lagabreytingunni: námufyrirtæki muni njóta mest góðs af nýju skattalöggjöfinni, þá eignarhaldsfélög. Að meðaltali megi fyrirtæki í rekstri á hvaða sviði sem er þó vænta þess að raunveruleg skattbyrði – það er að teknu tilliti til allra reglna um frádrátt, skattaafslátt og annað – lækki á næsta ári úr 21%, ef ekkert hefði breyst, í 9%, með nýju löggjöfinni.

Alls 34% skattalækkunarinnar munu renna til tekjuhæsta eins prósent Bandaríkjamanna.

Samkvæmt greiningu Center on Budget and Policy Priorities, sem stofnuð var af fyrrum efnahagsráðgjafa Carter-stjórnarinnar, mun alls 34% skattalækkunarinnar renna til tekjuhæsta eins prósent Bandaríkjamanna. Tekjuhæsti fimmtungur íbúa landsins mun, samkvæmt mati stofnunarinnar, njóta alls 70% lækkunarinnar.

Stefna á titilinn „ójafnasta samfélag í heimi“

Philip Alston, prófessor í lögfræði við New York háskóla, hóf fyrr í vetur vettvangsrannsókn á vegum Sameinuðu þjóðanna, til að greina áhrif fátæktar og ójöfnuðar á stöðu mannréttinda í Bandaríkjunum. Samkvæmt bráðabirgðaniðurstöðum rannsóknarinnar gerir nýja skattalöggjöfin Bandaríkin sannfærandi keppinaut um titilinn „ójafnasta samfélag í heimi“.

Í umfjöllun um löggjöfina hefur Alston, meðal fjölda annarra, lagt áherslu á þingmeðferð málsins ekki síður en inntak breytinganna: „skortinn á opinberri umræðu, lokað samningaviðræðuferli, útilokun fulltrúa næstum helmings Bandaríkjamanna frá ferlinu,“ – en þingmenn meirihlutans höfðu demókrata ekki með í ráðum við gerð frumvarpsins.

Nýbirtar niðurstöður viðamikillar rannsóknar hafa sýnt hversu miklu hraðar efnahagslegur ójöfnuður jókst í Bandaríkjunum en löndum Vestur-Evrópu frá því um 1980, þegar hann mældist svipaður í heimshlutunum tveimur. Um eitt virðast stuðningsmenn þeirra breytinga sem nú eru hafnar í Bandaríkjunum og andstæðingar þeirra sammála: að með þeim muni ójöfnuður í Bandaríkjunum enn aukast verulega.

Í dag, fimmtudaginn 21. desember, verður gengið til kosninga í Katalóníu. Mjög mjótt er á mununum milli fylkinga þeirra flokka sem eru hlynntir sjálfstæði Katalóníu, stofnun lýðveldis og þar með aðskilnaði frá Spáni, og hinna sem vilja óbreytta stjórnskipan, það er að Katalónía teljist enn sjálfstjórnarsvæði innan spænska konungsríkisins.

Síðasta þing Katalóníu lýsti yfir sjálfstæði þess og aðskilnaði frá Spáni nú í haust, í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðslu um málið. Í kjölfarið leystu spænsk stjórnvöld upp þingið, lýstu yfir neyðarástandi, tóku beina stjórn yfir héraðinu og boðuðu til kosninganna sem nú fara fram.

Á katalónska þinginu sitja 135 fulltrúar. Hvor fylking þarf því 68 sæti til að ná meirihluta. Stjórnmálaskýrendur segja að nái sambandssinnar öruggum meirihluta megi segja að krísunni muni hafa verið afstýrt. Nái sjálfstæðissinnar meirihluta er aftur á móti óljóst hvert framhaldið yrði.

Fallið hefur verið frá evrópskri handtökuskipan á hendur Carles Puigdemont, sem spænsk stjórnvöld settu úr embætti forsætisráðherra Katalóníu eftir sjálfstæðisyfirlýsinguna. Hann dvelur hins vegar í útlegð í Belgíu og á yfir höfði sér mögulega ákæru fyrir uppþot og að hvetja til uppreisnar. Hámarksrefsing fyrir sakargiftirnar eru 30 ára fangelsi.

Sænsk stjórnvöld hafa kynnt lagafrumvarp sem krefur fólk um að fullvissa sig um samþykki annarra þátttakenda í kynlífi. Kynmök án samþykkis munu teljast nauðgun.

Frá blaðamannafundi sænsku stjórnarinnar, þann 17. desember. Frá vinstri: Isabella Lövin, varaforsætisráðherra, Stefan Löfven, forsætisráðherra, og Morgan Johansson, dómsmála- og innanríkisráðherra.

Samkvæmt núgildandi lögum í Svíþjóð verður aðeins dæmt fyrir nauðgun ef hótunum eða þvingunum var beitt til samræðis. Samkvæmt nýju lögunum verða hótanir eða þvinganir ekki höfuðatriði heldur teljast kynmök nauðgun ef ekki liggur fyrir samþykki beggja eða allra þátttakenda fyrir þeim.

„Segir hið sjálfsagða“

Í fréttatilkynningu ríkisstjórnarinnar um frumvarpið segir – í lauslegri þýðingu:

Í væntanlegu frumvarpi leggur ríkisstjórnin því til að samþykkislöggjöf verði lögleidd sem segir hið sjálfsagða: Kynlíf á að vera af fúsum og frjálsum vilja. Þess á m.ö.o. ekki lengur að gerast þörf að gerandinn hafi nýtt sér ofbeldi, hótanir eða viðkvæma stöðu fórnarlambsins, til þess að hægt verði að dæma hann fyrir t.d. nauðgun.

Stefan Löfven, forsætisráðherra Svíþjóðar og leiðtogi flokks sósíaldemókrata, segir lagafrumvarpið fela í sér sögulegar umbætur sem samsteypustjórn hans hafi unnið að frá því hún tók við völdum árið 2014. Á blaðamannafundi ávarpaði hann þolendur og sagði: „Samfélagið stendur með ykkur.“

Isabella Lovin, varaforsætisráðherra, sagði vitundarvakningu síðustu mánaða undir formerkjum #metoo hafa sýnt fram á þörf á nýrri löggjöf.

Liður í stærra átaki

Fleiri lagabreytingar eru í bígerð, í átaki sænskra stjórnvalda til að veita hagsmunum þolenda forgang. The Independent segir að meðal þeirra séu áform um rafmerkingar þeirra sem dæmdir hafa verið fyrir heimilisofbeldi.

Í frétt The Guardian um málið er sagt að þar með snúist sönnunarbyrði við í kynferðisbrotamálum, enda muni þeir sem sakaðir eru um nauðgun þurfa að reiða fram sönnun fyrir opinskáu samþykki stefnanda, til að sýna fram á sakleysi sitt. Svipuð áhersla sést víða í umfjöllun alþjóðlegra fjölmiðla um frumvarpið.

Gert er ráð fyrir að frumvarpið verði samþykkt á sænska þinginu í dag, fimmtudag, og taki þá gildi um mitt sumar á næsta ári.

Sjálfstæðissinnar unnu sigur í þingkosningunum í Katalóníu í gær, sem boðað var til af spænskum stjórnvöldum í von um að stöðva framgöngu þeirra. Flokkar sjálfstæðissinna, sem eru þrír, héldu sameiginlegum þingmeirihluta sínum og leit út fyrir, þegar talningu atkvæða var nær lokið, að þeir hljóti 70 sæti á þingi, af alls 135.

„Sigur katalónska lýðveldisins“

Carles Puigdemont, fyrrverandi forsætisráðherra Katalóníu sem hefst nú við í Belgíu, fagnaði niðurstöðu kosninganna sem sigri „katalónska lýðveldisins“. Hann sagði engan geta deilt um þessa niðurstöðu. Flokkur Puigdemonts, Saman fyrir Katalóníu, hlaut 34 þingsæti, vinstriflokkur katalónskra lýðveldissinna hlaut 32 og sósíalíski flokkurinn sem nefna mætti Alþýðufylkinguna (Candidatura d’Unitat Popular) hlaut 4 atkvæði.

Flokkurinn sem nú leiðir ríkisstjórn Spánar, Lýðflokkurinn, hlaut verstu útreið sína fyrr og síðar í kosningunum, aðeins þrjú þingsæti, en áður hafði hann ellefu. Afsprengi Podemos flokksins, sem barist hefur gegn niðurskurðarstefnu í kjölfar kreppunnar 2008, fékk fjögur sæti.

Stærsti flokkurinn þó mótfallinn sjálfstæði

Öðrum einingarsinnum farnaðist betur: Sósíalistaflokkur Katalóníu hlaut 17 þingsæti. Og stærsti einstaki flokkurinn á katalónska þinginu, er nú Borgaraflokkurinn, sem einnig er mótfallinn aðskilnaði. Hann hlaut 37 þingsæti. Því er sem stendur óljóst hver mun taka við umboði til ríkisstjórnarmyndunar.

Markaðir brugðust við niðurstöðum kosninganna með svolítilli geðlægð, og lækkuðu hlutabréfavísitölur á Spáni um 1 prósent fyrri hluta föstudags. Efnahagsumsvif Katalóníu eru veruleg og nema 20% af allri framleiðslu Spánar, en íbúar svæðisins eru 16% íbúa konungsríkisins.

Búist er við yfirlýsingu frá Mariano Raojy, forsætisráðherra Spánar, sem boðaði til kosninganna í von um að stöðva framgöngu lýðveldissinna, upp úr hádegi í dag, föstudag.

Útlendingastofnun hefur birt tölfræðiupplýsingar um úrvinnslu hælisumsókna í nóvember. 67 nýjar umsóknir bárust í mánuðinum. 18% umsækjenda eru sagðir vera börn undir 18 ára aldri, eða alls tólf. Þar af voru þrjú fylgdarlaus.

Í sama mánuði lauk stofnunin úrvinnslu alls 133 mála. Af þessum 133 málum lauk alls 8, eða 6%, með því að umsækjandi nýtur einhvers konar verndar og fær dvalarleyfi á landinu, ýmist fullt hæli á grundvelli viðurkenningar á stöðu umsækjanda sem flóttamanns (5 manns), svokallaða viðbótarvernd (2) eða dvalarleyfi af mannúðarástæðum (1).

15 mál af 133 fengu „hefðbundna efnismeðferð“

Af þeim málum sem lauk með þeim hætti að umsækjandi sneri eða var snúið á braut eru 48 umsóknir skráðar sem svo að þær hafi verið dregnar til baka, 20 umsóknir teljast til „Dublinmála“, það er viðkomandi er brottvísað til annars Evrópulands í krafti Dyflinnarreglugerðarinnar og 5 njóta verndar í öðru ríki. Þá eru eftir 60 mál sem hlutu efnismeðferð. 45 þeirra fengu „forgangsmeðferð“ sem er einkum beitt í þeim málum þar sem lög leyfa hraða brottsendingu í krafti lista yfir „örugg ríki“. Alls fengu 15 mál „hefðbundna efnismeðferð““. Af þeim má þá ætla að sjö umsóknum hafi verið synjað.

29 umsækjendur frá Albaníu og Georgíu

Í þeim tölfræðiupplýsingum sem birtar eru á vef stofnunarinnar koma ekki fram málalyktir eftir ríkisfangi umsækjenda í mánuðinum. Þar er þó tekið fram að alls hafi 29 umsækjendur verið frá Albaníu og Georgíu, eða 43%.

12 umsækjendur eru frá Írak, 1 frá Sýrlandi, 1 frá Pakistan, 5 frá Sómalíu, 1 frá Palestínu, 1 frá Rússlandi og 1 frá Líbíu, eða alls 22, svo taldir séu umsækjendur frá átakasvæðum og löndum þar sem mannréttindabrot eru bæði tíð og þekkt.

Tæpur helmingur umsækjenda frá átakasvæðum hlýtur vernd

Í tölfræðiupplýsingum um meðferð mála á árinu má sjá að æði misjafnt er hve stór hluti umsækjenda frá þeim ríkjum hljóta vernd á Íslandi: af 44 umsækjendum frá Afghanistan, það sem af er ári, hafa 25 hlotið einhvers konar vernd, eða í öllum tilfellum sem mál voru tekin til efnislegrar meðferðar, en 19 var gert að hverfa af landinu, flestum í krafti Dyflinnarreglugerðarinnar.

Af alls 86 umsækjendum frá Írak hlutu 34 vernd eða viðbótarvernd, en 52 var gert frá að hverfa, einnig flestum til annarra Evrópuríkja. Af 32 umsækjendum frá Sýrlandi njóta 13 nú verndar eða viðbótarverndar, en 19 hefur verið brottvísað.

Umdeildar brottsendingar umsækjenda frá Afghanistan

Ef aðeins er litið til umsækjenda með ríkisfang frá þessum þremur löndum lauk því meðferð 72 mála af 162, það sem af er ári, eða 44%, með veitingu verndar eða viðbótarverndar. Það er í nær öllum tilfellum sem mál voru tekin til efnismeðferðar. Af þeim 56% umsókna frá þessum löndum sem lauk með brottvísun voru langflestar í krafti Dyflinnarreglugerðarinnar, og umsækjendum því brottvísað til annarra Evrópulanda.

Um afdrif brottsendra þar eftir hafa íslensk yfirvöld engar upplýsingar. Fjöldi Evrópulanda sæta um þessar mundir ámæli mannréttindasamtaka fyrir brottvísanir flóttafólks til Afghanistan.

Sex ára drengur lést af skotsárum sem hann hlaut frá lögreglu í grennd við San Antonio í Texas á fimmtudag í síðustu viku, 21. desember. Drengurinn hét Kameron Prescott.

Schertz, Texas

Í tvær klukkustundir veittu lögreglumenn eftirför þrítugri konu sem var grunuð um bílþjófnað. Hún fannst, að sögn lögreglu, þar sem hún reyndi, á flótta, að brjótast inn í húsvagn, í smábænum Schertz, um 30 kílómetra frá San Antonio. Fjórir lögreglumenn skutu á konuna og húsvagninn, að sögn talsmanns lögreglunnar, en drengurinn var þar innandyra, ásamt tveimur ættingjum.

Konan, Amanda Lee Jones, lést á staðnum. Drengurinn hlaut skot í kviðinn og lést af sárinu á sjúkrahúsi síðar sama dag. Aðra sakaði ekki.

Talsmenn lögreglunnar segja að konan hafi þóst beina byssu að lögreglumönnunum á flóttanum en hún hafi að líkindum ekki verið vopnuð. Hugsanlega hafi hún verið með lagnarör í höndunum.

Lögregla á vettvangi eftir atvikið.

Lögreglumennirnir sem tóku þátt í eftirförinni hafa verið sendir í leyfi á meðan atvikið er rannsakað.

Samkvæmt gagnagrunni sem The Washington Post heldur úti hafa 964 manneskjur fallið fyrir hendi lögreglu í Bandaríkjunum það sem af er ári. 28 þeirra voru börn undir 18 ára aldri, en Kameron Prescott þeirra yngstur.

Á þessum degi fyrir tíu árum síðan, 27. desember 2007, valdi Markaðurinn, aukablað Fréttablaðsins, Jón Ásgeir Jóhannesson mann ársins í íslensku viðskipalífi. Í öðru til fjórða sæti voru Björgólfur Thor Björgólfsson, Róbert Wessman og Sigurjón Þ. Árnason.

Jón Ásgeir um aura sinna tal

Atvik sem þóttu standa upp úr viðskiptalífinu á árinu, að mati dómnefndar blaðsins, voru sala „fjárfestingarfélags Björgólfs Thors á búlgarska símanum BTC, velgengni Icesave, innlánsreiknings Landsbankans í Bretlandi, og hlutafjáraukning Baugs í FL Group sem vel heppnuð viðskipti“.

Frétt um valið birtist á forsíðu Fréttablaðsins þennan dag. Markaðurinn birti langt og ítarlegt viðtal við Jón Ásgeir, þar sem hann sagðist löngu vera hættur að telja hversu mikinn pening hann ætti.

Þennan dag fyrir 20 árum síðan, 28. desember 1997, flutti Morgunblaðið frétt af ferð Ástþórs Magnússonar, stofnanda samtakanna Friður 2000, til Írak þar sem hann færði börnum jólagjafir. Landið sætti þá viðskiptabanni af hálfu Bandaríkjanna.

„Í fréttaskeyti frá Reuters kemur fram að Ástþór hafi sagt við fréttamenn að meðferðin á Írökum væri óafsaklegt og glæpsamlegt athæfi og jafngilti þjóðarmorði,“ sagði í fréttinni.

Ástþór flutti ekki aðeins jólagjafir til landsins, heldur einnig lyf og matvæli, sem hann kom til sjúkrahúsa.