Guðmundur Guðmundsson skrifar:
A fær efndir, B fær nefndir
Ef setning á borð við „neyðarástand á leigumarkaði“ er sett inn í leitarvél koma upp áratugagömul áköll til stjórnvalda. Þetta eru neyðaróp frá ýmsum félagasamtökum sem krefjast aðgerða stjórnvalda vegna bráðavanda á leigumarkaði.
Það þarf einungis að skipta um dagsetningu, þá lýsa 10 til 40 ára fyrirsagnir ástandinu í dag fullkomlega.
„Neyðarástand“.
„Mánaðarleiga er svipuð og útborguð laun almennings“.
Sama leitarvél finnur líka ferlið sem fylgir í kjölfarið. Félagsmálaráðherra setur á fót nefnd sem kannar leigumarkaðinn. Nokkrum mánuðum síðar kemur fréttatilkynning:
„Efla ber leigumarkað. Það vantar leiguíbúðir á höfuðborgarsvæðinu …“
Þá er ályktað um að efla beri leigumarkað og auka framboð af íbúðum. Lítið er sagt eða spurt um hvernig, hver og hvenær á að útvega þessar íbúðir. Nefndarálitin enda svo ofan í skúffu velferðarráðuneytisins.
Núverandi ríkisstjórn setti nefnd um sama málefni. Ferlið er hefðbundið. Þetta endurtekur sig á fimm til tíu ára fresti og fylgir rússíbana fasteignamarkaðarins.
Á Íslandi er það náttúrulögmál að eignamarkaður fari milli flóðs og fjöru á um það bil einum áratug, eða svo. Um þessar mundir virðist fasteignabóla nr.2 vera í uppsiglingu. Það þýðir þá tvær íslenskar fasteignabólur á minna en 10 ára tímabili.
Í dag gengur leigumarkaðurinn undir nafninu Villta vestrið.
Ástandinu er lýst sem skelfilegu. Herbergi er boðið til leigu á fermetraverði sem samsvarar 400.000 kr mánaðarleigu ef um væri að ræða 100fm íbúð. Á síðustu áratugum var félagslega íbúðakerfið lagt niður og fjármálakerfið einkavætt. Atburðarásin í kjölfarið olli gífurlegri þenslu og blés upp eina af stærri eignabólum Vesturlanda.
Lyftiduftið í henni var skortur á valkostum, það er leigumarkaður sem þolir samanburð við nágrannalöndin.
Eftir hrun flutti fasteignabólan lögheimili sitt yfir á leigumarkaðinn. Þó er enn ekkert í orðabókinni sem heitir forsendubrestur hjá leigjendum.
Enn snúast allar aðgerðir stjórnvalda í húsnæðismálum um séreignastefnuna. Sú stærsta er skuldaleiðréttingin. Engin samsvarandi aðgerð var beint að öðrum búsetuformum, t.d. leigumarkaði.
Fyrir 80 miljarða væri td. hægt að byggja nokkur þúsund leiguíbúðir á höfuðborgarsvæðinu. Þannig aðgerð gæti komið húsnæðismálum höfuðborgarinnar á réttan kjöl.
Sjö árum eftir hrun er engin heildstæð húsnæðisstefna til fyrir Reykjavík og nágrenni. Svæðið er þó ekki stærra en hverfi í erlendri stórborg og löngu runnið saman í eina heild. Það er löngu búið að sameina almenningsvagnakerfi svæðisins. Af hverju ekki sameiginleg húsnæðisstefna?
Sveitarfélögin eru hvert með sína pólítík í húsnæðismálum. Samnefnarinn er enn séreignastefna og viðvarandi fælni við langtímalausnir fyrir leigjendur.
Kosningasigur núverandi ríkisstjórnar byggist á formúlu sem breytir afslætti í reiðufé fyrir skulduga íbúðarkaupendur. Leigjendur eiga hins vegar ekki von á neinni póstávísun frá gullgerðarmönnum ríkisstjórnarinnar. Töframennirnir eru ekki með neina galdraformúlu fyrir þá.
Ríkisstjórnin fylgir óskráðum lögum allt frá þéttbýlismyndun. Leigjendur eru læstir úti í kuldanum við skipan húsnæðismála á Íslandi. Eigendur húsnæðis skipta á milli sín ígildi tugum milljarða. Leigjendur fá ábendingu um að safna sér fyrir eigin íbúð. Ekki fylgir sögunni hvernig úrræðið nýtist láglaunafólki leigumarkaðarins sem ekkert getur lagt fyrir.
Á Íslandi er leiga mismunandi löng skammtímalausn milli einkaaðila A og B. Ef B er leigutakinn fær hann nótuna saltaða og pipraða eftir Forsendubrest A. Í öfgakenndum dæmum er A hættur að borga af brestinum, sem gerir B réttlausan og brottrækan.
Eftir hrun fær A efndir en B í besta falli nefndir. Hver á að byggja og reka hóflega verðlagðar leiguíbúðir fyrir almenning?
Sjaldan er spurt og því fátt um svör. Þau sem berast minna á söguna um litlu gulu hænuna.
„Ekki ég,“ segja sveitarstjórnir, stéttarfélög og lífeyrissjóðir. Síðan benda þessar stofnanir hver á aðra. Öruggt húsaskjól á eðlilegum kjörum eru mannréttindi.
Á Íslenskum leigumarkaði eru þessi mannréttindi fótum troðin.
Höfundur er sjómaður og áhugamaður um launa- og húsnæðismál íslenskrar alþýðu.