I
Í mínu ungdæmi – ég fæddist á lýðveldisárinu 1944 – var offita svo sjaldgjæf að Reykvíkingar sem þurftu á sendibíl að halda við búferlaflutninga eða annað sóttust gjarna eftir viðskiptum við elskulegan bílstjóra á frönskum sendibíl af Renault-gerð. Með því að versla við þennan bílstjóra var hægt slá tvær flugur í einu höggi, fá góða þjónustu og þar að auki að sjá og kynnast eina Reykvíkingnum sem var í svo góðum holdum að hann hafði fengið viðurnefnið „feiti“.
Sætindi voru munaðarvara hjá fátækri þjóð og sæta gosdrykki hafði alþýða manna ekki efni á að veita sér nema á tyllidögum. Harðfiskur, kannski með smá smjörklípu, var það sem við nú köllum „orkubita“ og orðið „skyndibiti“ var ekki til í tungumálinu“.
Framtíðardraum þessa fátæka fólks um hið ljúfa líf hafði Halldór Laxness fangað af snilld sinni og lýst í kvæði sem hann kallaði „Íslenskt vögguljóð“, (einnig: „Íslenskt vögguljóð á Hörpu“) og þar segir móðir við barn sitt, „draumsnilling framtíðarinnar“:
„Og ef þig dreymir ástin mín
Oslóborg og Róma,
vængjaðan hest sem hleypur og skín,
hleypur og skín með sóma,
eg skal gefa þér uppá grín
alt með sykri og rjóma.“
Framtíðin hefur svo sannarlega fært okkur nóg af „sykri og rjóma“. Nú er víst svo komið fyrir okkur að við erum orðin feitasta þjóð í Evrópu og enginn deyr hér lengur úr ófeiti meðan offita og sjúkdómar henni tengdir drepa fólk í stórum hópum á hverju ári og draga úr lífsgæðum stórs hluta þjóðarinnar.
II
Þegar ég var þrítugur og byrjaður að halda heimili með konunni minni var ég 70 kíló og 4 sentimetrum hærri en ég er í dag. Tæpum 40 árum síðar sýndi baðvigtin mér einn eftirminnilegan morgun að ég var orðinn 100 kíló. Með vaxandi velmegun hafði ég bætt við mig 750 grömmum af fitu á hverju ári, samtals 30 kílóum af hitaeiningum, varaforða sem ég hafði enga þörf fyrir og nú bættist það við þann vaxandi stirðleika sem fylgir eðlilegri ellihrörnun að ég þurfti að rogast með 30 af yfirvigt sem var föst við mig allan sólarhringinn.
Þetta ástand var greinilega afleiðing af lífsháttum sem ég hafði vanið mig á og þurfti að breyta. Síðan eru liðnir 15 mánuðir og mér hefur tekist að losa mig við 15 af þessum 30 kílóum sem greinilega þýðir að á hverjum mánuði hef ég náð af mér 1 kílói að meðaltali. Ég er ekki meinlætamaður og ég hef ekki breytt matarvenjum mínum í grundvallaratriðum að öðru leyti en því að ég borða minna en ég gerði áður, bæði minni matarskammta og eins borða ég sjaldnar og er ekki alltaf að úða í mig einhverju. Ég geri mér fullkomlega grein fyrir því að það er gersamlega tilrangslaust að losa sig við fitu án þess að hætta ofáti, því að hún kemur aftur og það er fljótlegra að bæta við sig aukakílóum en losna við þau.
Það kemur megrun kannski ekki beinlínis við en það er gott fyrir alla að hafa í huga að hófleg hreyfing er nauðsynleg fyrir alla (og það er ekki hreyfing að fara og húka í heitum potti þótt það auki tímabundna vellíðan). Til að vera í góðu formi þarf að leggja áherslu á fjóra hluti: Jafnvægi, fimi eða teygjanleika vöðvanna, styrk og loks þol. Flóknara er það nú ekki og þetta er hægt að gera með gönguferðum og einföldum teygjum og fettum og brettum sem allir geta gert heima hjá sér. Árskort í líkamsrækt og 10 mætingar leysa engan vanda.
III
Ástæðan fyrir því að ég skrifa þennan status núna og segi frá einkamálum mínum eins og minni prívat baráttu við spikið sem kemur í rauninni engum við nema sjálfum mér og er ekki áhugaverð nema kannski fyrir þá sök að úr því að ég get losað mig við yfirvigt án einhverra skelfilegra písla þá ættu flestir að geta gert það líka ef þá langar til þess.
Og í annan stað er ég skelfingu lostinn yfir því að nú eru páskar í vændum og fermingarveislur og ég sé að við erum ennþá föst í þeim fátæktardraumi um „allt með sykri og rjóma“ sem Íslensk vögguvísa greinir frá. Á páskum er það enn þann dag í dag til siðs að gefa börnum og jafnvel fullorðnu fólki mörg þúsund óhollar hitaeiningar í formi svokallaðra páskaeggja úr iðnaðarsúkkulaði sem eingöngu auka á offitu þjóðarinnar og sykurfíkn og spilla heilsufari.
Í fermingarveislum er það enn til siðs að safna saman ættingjum og vinum fermingarbarnsins og foreldra þess og bjóða upp á kaffi og sykraðar gosdrykki í stórum stíl og svo er boðið upp á einhvers konar ósæta kássu eða brauðtertu með miklu majónesi til mótvægis við banvænar hnallþórur úr sykri og rjóma allt af mikilli gestrisni og af góðum huga – en jafnframt af miklu hugsunarleysi og afneitun þrátt fyrir að það sé almennt vitað að offita er að verða þjóðarplága.
Við þurfum að losa okkur við svona ósiði. Það er sama hvað maður elskar fermingarbarnið mikið og foreldra þess og fjölskyldu. Það getur aldrei talist siðmenntuð né skemmtileg hátíð að láta króa sig inni við að eta hnallþórur og þamba kaffi eða gosdrykki í einn eða tvö klukkutíma og allrasíst er það á nokkurn mann leggjandi að þurfa jafnvel að afplána fleiri en eina svona samkomu um sömu helgi.
Fermingarveislur kosta foreldra fermingarbarna talsverða peninga. Flestir útvista núorðið þessum voðalegu samkomum og leigja einhverja óvistlega samkomusali á höfuðborgarsvæðinu til að geta innt af höndum gestgjafaskyldur sínar með lágmarksfyrirhöfn. Svona salir fráhrindandi og ljótir sem þeir eru ku flestir hverjir vera uppbókaðir um það bil ár fram í tímann, svo mikil er eftirspurnin.
Ég hef aldrei á ævinni skemmt mér vel í fermingarveislu og hef ég þó verið í þeim mörgum. Mér leiddist meira að segja í minni eigin fermingarveislu. En það er önnur saga. Fólk má samt auðvitað hafa þetta eins og það vill fyrir mér, nema hvað ég er staðráðinn í að benda á að það er bara ósiður að reyna að troða meiri sykri og rjóma ofan í þjóð sem er að drepast úr offitu og margir eru greinilega beinlínis að éta sig ofan í gröfina.
Þetta er mál sem við þyrftum að hugsa upp á nýtt. Bæði þetta með þessi ógeðslegu páskaegg og svo hvort við getum ekki tekið börnin í fullorðinna manna tölu án þess að útbúa einhvers konar hnallþóruhelvíti fyrir vini og vandamenn. Væri ekki hægt að spara foreldrunum stóran kostnað með því að leggja af þessar fermingarveislur – foreldrarnir hefðu þá efni á að gefa börnunum tilskyldar fermingargjafir fyrir andvirði veislunnar og svo væri hægt að senda fréttatilkynningu til vini og vandamanna með bankanúmeri svo maður gæti glatt ungmennið með því að leggja eitthvert smáræði inn á reikning til að kaupa nýjan ipad eða flottari gemsa?
En aðalmálið er sem sagt að muna að það er óhollt og jafnvel banvænt að venja sig á að eta meira en maður þarf á að halda og hóf er best í hverjum hlut.
Gleðilega páska.
PS. Við Íslenska vögguvísu hafa tvö ágæt tónskáld, Gylfi Þ. Gíslason og Jón Nordal, samið falleg lög sem margir þekkja. Þetta sem hér fylgir er eftir Gylfa Þ.